-
1. ์ ๋ก
-
2. ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ ๋ฐ ๋ณดํ์นํ๋์ ๊ด๋ จ์ฐ๊ตฌ ๋ํฅ
-
2.1 ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ
-
2.2 ๋ณดํ์นํ๋
-
2.3 ๊ด๋ จ์ฐ๊ตฌ ๋ํฅ
-
3. ๋ถ์ํ
-
3.1 ์ฐ๊ตฌ๋ฒ์ ๋ฐ ๊ฐ์
-
3.2 ๋ณ์ ๋ฐ ์๋ฃ์ ๊ตฌ์ฑ
-
3.3 ๋ถ์์ ์ํ ๋ชจ๋ธ ๊ตฌ์ฑ
-
4. ์ค์ฆ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฐ ํด์
-
5. ๊ฒฐ ๋ก
1. ์ ๋ก
1.1 ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ ๋ฐ ๋ชฉ์
์๋์ฐจ ์์ฃผ์ ํ๋ ๋์์ํ๋ก ์ธํ์ฌ ๊ฑท๋ ํ์๊ฐ ์ ์ฐจ ์ค์ด๋ค์ด ์ฑ์ธ๋ณ๊ณผ ๊ฐ์ ๊ธฐ๋ณธ์ ์ธ ์ง๋ณ์ด ์ฆ๊ฐํ๊ณ ์๋ ์ถ์ธ์ด๋ค. ๋ณด๊ฑด๋ณต์ง๋ถ์ ๊ตญ๋ฏผ๊ฑด๊ฐ์์์กฐ์ฌ์
๋ฐ๋ฅด๋ฉด, ํ๋ฃจ 30๋ถ ์ด์ ๊ฑท๊ธฐ๋ฅผ ์ฃผ 5์ผ ์ด์ ์ค์ฒํ ์ฌ๋์ด 2005๋
60.7%์์ 2015๋
41.2%๋ก ํฌ๊ฒ ๊ฐ์ํ์๊ณ , ๋น๋ง์ ๋ณ๋ฅ ๋ 31.3%์์
33.2%๋ก ํด๋ง๋ค ์กฐ๊ธ์ฉ ๋์๋ค๊ณ ํ๋ค. ๋ํ ๋ฏธ๊ตญ ์ฒญ์๋
์ ๋๋ณด ํตํ๋ฅ ์ 1969๋
์์ 2001๋
์ฌ์ด 40.7%์์ 12.9%๋ก ๊ฐ์ํ์๋๋ฐ,
์ด๊ฒ์ ์ ์ฒดํ๋ ๊ฐ์์ ๋น๋ง์จ ์ฆ๊ฐ(LaFontaine, 2008)๋ฅผ ์ผ๊ธฐํ์๋ค. ์ด๋ ๊ฑท๊ธฐ ํ๋์ด ๊ฑด๊ฐํ ์ ์ฒดํ๋๊ณผ ์ฐ๊ด๋์ด ์๋ค๋ ๊ฒ์ ๋ณด์ฌ์ฃผ๊ณ
์์ผ๋ฉฐ(Lee et al., 2008), ๊ฑท๊ธฐ์ ๋ํ ์๋ฏผ๋ค์ ๊ด์ฌ ๋ํ ๊ธ์ฆํ๊ณ ์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌํ์ฌ ๋ณดํ์นํ์ ์ธ ๋์๋ฅผ ๋ง๋ค๊ธฐ ์ํ ์ ๋ถ์ ์ ์ฑ
์ฌ์
๋ค์ด
๋งค์ฐ ํ๋ฐํ๊ฒ ์ถ์ง๋๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ๊ณณ๊ณณ์์ ๊ทธ ์ฑ๊ณผ๋ ์ ์ฐจ ๋๋ฌ๋๊ณ ์๋ ์ถ์ธ์ด๋ค. ๋ณดํํ๊ฒฝ์ ๊ฐ์ ์ ํตํ ๊ฑท๊ธฐํ๋์ ์ฆ์ง์ ์๋์ฐจ ์์ ์ต์ ํจ๊ณผ๋ฟ๋ง
์๋๋ผ ๋์ํ๊ฒฝ ์ ์ฒด๋ฅผ ๋ณํ์ํค๋ ์ค์ํ ์ญํ ์ ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ง์๊ฐ๋ฅํ๊ณ ๊ฑด๊ฐํ ๋์๋ฅผ ๋ง๋ค๊ธฐ ์ํด์ ์ ๊ทน์ ์ผ๋ก ์ถ์ง๋์ด์ผ ํ ๊ณผ์ ๋ผ ํ๋จ๋๋ค(Choi
et al., 2016).
์ด์ฒ๋ผ ๋ณดํํ๊ฒฝ ๋ฑ ๋๋ณด์ ์ ๊ทผ์ฑ์ด ๋์ ์ง์ญ์ด ์ต๊ทผ ์ฃผํ ๊ตฌ์
์๋ค ์ฌ์ด์์ ํฐ ์ธ๊ธฐ๋ฅผ ๋๊ณ ์๋ค. ๋์ค๊ตํต ๋๋ ๋ ๋์๊ฐ ์๋
๋ค์ ํ๊ต๊น์ง์ ๋๋ณด์ ๊ทผ์ด
์์ํ ์ง์ญ์ ์ฃผํ๊ตฌ์
์ ํธ๋์ ๋ถ์๋ฅ ๋ฑ์ด ๋์์ง๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ด๋ฌํ ์ด์ ๋ก ๋ณดํ์นํ๋์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ถ์ํ๋ ๋ค์ํ ํด์ธ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ด ์งํ๋์ด,
๋ณดํ์นํ๋๋ ์ฃผํ๊ฑฐ๋์๋ ์ ์ฉ๋๊ณ ์์ผ๋ฉฐ(Cortright, 2009; Pivo and Fisher, 2011), ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ๋ฟ ์๋๋ผ ๋ฒ์ฃ์ ์ฌ์ ์ํ๊น์ง๋
๊ธ์ ์ ์ธ ์ํฅ์ ์ฃผ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค(Boyle et al., 2013). ํ์ง๋ง 2015๋
์์ธ ๋์์ ์ฑ
์งํ์กฐ์ฌ์ ๋ฐ๋ฅด๋ฉด, ๊ตํต์๋จ ๋ง์กฑ๋๋ ๋์์ง
๋ฐ๋ฉด์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง์ ๋ณดํ๋ง์กฑ๋๋ ๋ฎ์์ก๋ค(์์ธ์ฐ๊ตฌ์, 2016). ์ด๋ ๊ตญ๋ด์ ๋ณดํ์นํ ๋์๋ง๋ค๊ธฐ ์ ์ฑ
์ด ๋์ฌ์ง์ ๋ํ์ ์ธ ์ฌ์
์๋ง ์น์คํ ํ์ด๋ค. ์๋ฏผ์ด
์ผ์์ํ ์์์ ๊ฒฝํํ ์ ์๋ ๋ณดํ์นํ์ ์ธ ์ฃผ๊ฑฐ์ง์ ๋ํ ๊ตญ๋ด์ ์ฐ๊ตฌ์ฌ๋ก๋ ๋ค์ ๋ถ์กฑํ ์ค์ ์ด๋ค.
๊ธฐ์กด์ ๋๋ถ๋ถ ์ฐ๊ตฌ์์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ฃผํ์ ํฌ๊ธฐ, ํ์(Evans, 1973; Richardson et al., 1974; Archer et al.,
1996), ์ฌ์ง์ด ํ์ฅ์ค๊ณผ ์นจ์ค์ ๊ฐ์, ์ง์ญ ๋ฑ์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํน์ฑ์ ์ํฅ์ ๋ฐ๋๋ค๊ณ ํ๋ค(Can, 1992). ํ์ง๋ง ์ฌ๋๋ค์ ์ฃผํ์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ์์
๋ฐ ์ฌํยท์์ฐํ๊ฒฝ์ ์์ ๋ณด๋ค๋, ๋ ๋์ ํธ์์ ์ ๊ทผ์ฑ์ ์ํด ์ฃผํ ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ ์ง๋ถํ ์์ฌ๊ฐ ์๋ค๊ณ ํ๋ค(Graves and Linneman, 1979).
๋ฐ๋ผ์ ๋ ๋์ ํธ์์ ์ ๊ทผ์ฑ์ ์ ๊ณตํ๊ธฐ ์ํ์ฌ, ์ฌํ์ ๊ด๊ณ, ๋ฒ์ฃ๋ฐ์, ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง ๋ฑ์ ๋ค์ํ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๋ณดํ์นํ์ ์์ธ๊ณผ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ
ํ์ํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ๋ณดํ์ ๋ํ ์๋ฏผ๋ค์ ๊ธ์ฆํ ๊ด์ฌ๊ณผ ๋ณดํํ๊ฒฝ ๊ฐ์ ์ ํ์์ฑ์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ , ์์ง ๋ณดํ์นํ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง์ ๊ดํ ๊ตญ๋ด ์ฐ๊ตฌ๋ ๋ณดํํ๊ฒฝ ์ธก์
๋ฐ ์งํ๊ฐ๋ฐ ๋ฑ์ ์ด๊ธฐ๋จ๊ณ์ ๋จธ๋ฌผ๋ฌ ์๋ค.
์์์ ์ธ๊ธํ๋ฏ์ด, ๊ฑท๊ธฐํ๋์ ์ฆ์ง์ํค๋ ๋ค์ํ ๋ณดํ์นํ์์ธ๊ณผ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ฐ์ ํ ๊ด๋ จ์ด ์์ด ๋ณด์ธ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ณดํ์นํ์์ธ๊ณผ ๊ธฐ์กด์ ์ฃผํ ๊ฑด์ถ ๋ฐ ๋จ์งํน์ฑ
์์ธ์ด ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ํ์ํ๋ค. ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๊ฐ๋ณ ํน์ฑ์ ์ฌ๊ฑด์ ๋ฐ๋ผ ์ํฅ์ ๋ฐ์ง๋ง, ์ง์ญ ๊ณต๊ฐ์ ๋ฐ๋ผ์๋ ๋ง์ ์ํฅ์ ๋ฐ๋๋ค.
๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ถ์ํ๋ ๋ชจ๋ธ์ ์ค์ ํ ๋, ๊ณต๋์ฃผํ ๊ด๋ จ ์ฌ๋ฌ ํน์ฑ๋ณ์๋ค์ ๊ณ ๋ คํจ๊ณผ ๋์์ ๊ณต๋์ฃผํ์ด ์
์งํ ์ง์ญ ๊ณต๊ฐ์ ํน์ฑ๋ค๋ ๊ณ ๋ คํด์ผ ํ๋ค.
๊ทธ๋ฌ๋ ๊ธฐ์กด์ ๊ณต๋์ฃผํ์ ํฌํจํ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ํ๊ฐ์์๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ํ ๋๋ถ๋ถ์ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ์ฃผํ์ด ์
์งํ๊ณ ์๋ ์ง์ญ์ ํ๋์ ๋ค์ธต์ ํน์ฑ์ ๊ฐ์ง ๋์ง์ง์ญ์ผ๋ก
๊ฐ์ ํ์๋ค. ์ด์ ๋ชจ๋ ํน์ฑ์ ๋จ์ผ ์์ค์ผ๋ก ๊ฐ์ฃผํ๊ณ ๋ถ์์ ์ค์ํ์๋ค. ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ํ ์ง์ญ๊ด๋ จ ํน์ฑ๋ค์ด ๊ทธ ๋์์ง์ญ๋ด์์ ๋ชจ๋ ๋์ผํ ์ํฅ๋ ฅ์
ํ์ฌํ๋ค๋ ๊ฐ์ ์ ์ฃผํ์ด ์
์งํ ์ง์ญ์ ํ๊ฒฝ์ ์ธ ํน์ฑ์ ์ํด ์ฐจ์ด๊ฐ ์๊ธฐ๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๊ตฌ์กฐ์ ์ธ ํน์ฑ์ ์ถฉ๋ถํ ๋ฐ์ํ๋ค๊ณ ๋ ํ ์ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ฃผํ์
๋ฌผ๋ฆฌ์ ํน์ฑ๋ณ์์ ์ง์ญํ๊ฒฝ ํน์ฑ๋ณ์๋ค์ ๋ค์ธต์ ์ธ ํน์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ ๋ค์ํ ๋ณดํ์นํํน์ฑ ์์ธ๋ค๊ณผ ๊ณต๊ฐ์ ๊ตฌ์กฐ์ ํน์ฑ์ด ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ผ๋ง๋ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋์ง์
๋ํ ์ ํํ ๋ถ์์ด ์๊ตฌ๋๋ค.
์ด ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ณต๊ฐ์ ๊ตฌ์กฐ์ ํน์ฑ์ ๋ฐ์ํ ์ฃผํ์ ๊ฑด์ถยท๋จ์ง ๋ฐ ๋ณดํ์นํ์ ํน์ฑ์ด ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ฏธ์น๋ ๋ถ์์ ํตํด ํด๋น ์์ธ๋ค ๊ฐ์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๊ท๋ช
ํ๊ณ ์
ํ๋ค. ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก๋ ๋ ์ ํํ ๊ณต๊ฐ ๋ค์ธต์ ๋ถ์์ ์ํด, ๋ค์์ค๋ถ์(Multi-level Analysis)์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ถ์ํ๋ค. ์ด ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ํตํ์ฌ
ํฅํ ๋ณดํ์นํ์ ์ธ ์ฃผํ์ ์ฑ
์ ๊ธฐ์ฌํ ์ ์๋ ๊ธฐ์ด์ ์๋ฃ๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋ค.
2. ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ ๋ฐ ๋ณดํ์นํ๋์ ๊ด๋ จ์ฐ๊ตฌ ๋ํฅ
2.1 ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ
์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ๋ ๊ตญ๊ฐ ๋ฐ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด ๋ฑ์์ ์๋ง์ ์ ์ฐํ๋ ์ ๋ณด๋ค์ ๊ณต๊ฐํ๊ณ ์์ง๋ง ์ ๊ณต๋จ์๊ฐ ํต์ผ๋์ง ์๊ณ , ์ ๊ณตํ๋ ๊ณต๊ฐ๋จ์๊ฐ ์ปค์ ์๋ฃ๋ค์ ํ์ฉํ๊ธฐ์๋
ํฐ ์ด๋ ค์์ด ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์์ ๋จ์์ ๊ณต๊ฐ์ ๊ธฐ๋ณธ๋จ์๋ฅผ ์ ํ๊ณ ์ด๋ฅผ ๊ณต๊ฐ์ ๋ณด ์ ๊ณต์ ํต์ผ๋ ๋จ์๋ก ์ ํ ํ์๊ฐ ์๋ค(Kang and Kang, 2013).
์ด๋ฅผ ์ํด ๊ตญ๊ฐ์์๋ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ์ ๊ตฌํํ๊ณ ์ด๋ฅผ ๊ด๋ฆฌํ๋ ์ ๋๋ฅผ ๋์
ํ์๋ค(Ministry of the Interior and Safety, 2013).
์์ง ์ ๋๋์
์ ์ด๊ธฐ ๋จ๊ณ์ด๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ๊ตญ๋ด์ ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ๋ณ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ๊ด๋ จ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ฐพ์๋ณด๊ธฐ ํ๋ค๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ฃผํ์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํน์ฑ, ๋ณดํ์นํ ํน์ฑ,
์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ถ์ฐ๊ด์ญ์ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ์ ๋์์ผ๋ก ๋ถ์ํ์๋ค.
๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ์ ๊ธฐ์กด์ ํ์ ์๋ฉด๋ ๋ณด๋ค ๊ท๋ชจ๊ฐ ์์ผ๋ฉด์ ๋์ง์ ์ด๊ณ , ๊ฒฝ๊ณ๋ณํ๊ฐ ์ ์ ๊ตญ๊ฐ์ ์ต์ ๊ณต๊ฐ๋จ์๋ฅผ ๋ชฉํ๋ก ์ค์ ๋์๋ค(๏ฝข๋๋ก๋ช
์ฃผ์๋ฒ๏ฝฃ ์ 8์กฐ์3).
์ธ๊ตญ์ ๊ฒฝ์ฐ ๊ตญ๊ฐ์ ์ฐจ์์์ ์ต์ ๊ณต๊ฐ๋จ์๋ฅผ ์ค์ ํ๊ณ , ๊ทธ ๋จ์๋ก ๊ด๋ จ ํต๊ณ์๋ฃ๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋ง๋ค. ๋ฏธ๊ตญ์ ๊ฒฝ์ฐ ๋ฏธ๊ตญ ํต๊ณ์ฒญ(United States
Census Bureau)์์ 10๋
๋ง๋ค ๋ฐํ๋๋ ์ผ์์ค์กฐ์ฌ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ๊ตญํ ๊ตฌ์ญ์ ์ต์๊ตฌํ๋จ์์ธ ๋ธ๋ก์ด๋ ์ผ์์คํธ๋๋จ์๋ก ์ ๊ณต๋๋ฏ๋ก ์ฐ๊ตฌ์๋ค์ ์ํ๋
์ค์ผ์ผ์ ๊ตฌ์ญ๋จ์๋ก ์ฌ์์ฐ์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ค. ๋ํ ์ฃผ์ ๋ถ์ ์ฐํ์ ๊ต์ก, ์ ๊ฑฐ, ๋์ ๊ด๋ฆฌ๊ตฌ์ญ ๋ฑ์ ์ ๋ณด๋ฅผ Blocks์ ํตํฉํ ๋จ์๋ก ๊ณตํํ์ฌ ๋ค์ํ
์๊ณ์ ์๋ฃ ๊ฐ ์ฐ๊ณํ์ฉ์ ์ฉ์ดํ๊ฒ ํ๊ณ ์๋ค(Frada and Clyde, 2008).
2.2 ๋ณดํ์นํ๋
๋ณดํ์นํ๋(walkability)๋ ๊ฑท๊ธฐํ๋์ ์ํด ๊ณต๊ฐ์ด ์ผ๋ง๋ ์นํ์ ์ธ์ง๋ฅผ ๋ํ๋ด๋ ์ ๋์ด๋ค. ์ต๊ทผ ๋ฏธ๊ตญ, ์บ๋๋ค, ํธ์ฃผ ๋ฑ์์๋ ์ง์ญ์ ๋ณดํ์นํ๋๋ฅผ
์ธก์ ํ๊ณ ์น์ฌ์ดํธ ๋ฑ์ ํตํด ์๋ฏผ๋ค์๊ฒ ์ง์ญ๋ณ ๋ณดํ์นํ์ง์๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋ ์๋น์ค๊ฐ ์๊ฒจ๋๊ณ ์๋๋ฐ, ๋ํ์ ์ธ ๋ณดํ์นํ์ง์๋ก๋ ํ๋ผ๋ธํผ์์ ๋ด์์ ๋์์ผ๋ก
์ง์ญ์ ๋ณดํ์นํ๋๋ฅผ ๋ณด๋ค ์ ํํ๊ฒ ์ธก์ ํ๊ธฐ ์ํด ๊ฐ๋ฐ๋ Walkshed์ Jesse Kocher์ Matt Lerner๊ฐ ๊ฐ๋ฐํ WalkScore,
๋ด๋ฒ์์์ ๊ฐ๋ฐํ Walkscope๊ฐ ์๋ค.
Shelton (2008)๋ ๋ณดํ์นํ๋๋ ์ง์๊ฐ๋ฅํ ๋์ ์ค๊ณ์ ์์ด์ ์ค์ํ ๊ฐ๋
์ด๋ผ๊ณ ํ์๋ค. Rattan et al. (2012)๋ ์๋์ฐจ๋ฅผ
๋์ฒดํ ์ ์๋ ์ด๋์๋จ์ธ ๋ณดํ๊ณผ ์์ ๊ฑฐ๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ชฉ์ ์ง๊น์ง ์ด๋ํจ์ ์์ด์ ์ง์ญ ์ค๊ณ๊ฐ ์ผ๋ง๋ ํจ๊ณผ์ ์ธ์ง๋ฅผ ์ธก์ ํ๊ธฐ ์ํ ์ฒ๋๋ผ๊ณ ํ์๋ค. ์ด๋ฌํ
์ด์ ๋ก ๋ฏธ๊ตญ์ ๋น๋กฏํ ์๊ตฌ์ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ํ๋ฐํ ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์๋ค.
๊ทธ๋ฌ๋ ์๊ตฌ์ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๊ทธ ์ง์ญ์ ํ๊ฒฝ์ ํน์ฑ๊ณผ ์ญ์ฌ์ ๋งฅ๋ฝ์ ๊ธฐ๋ฐ ํ ๊ฒ์์ ์ดํดํ ํ์๊ฐ ์๋ค. ๋ง์ ์ฐ๊ตฌ์๋ค์ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ๋์ ๋ฐ ๋ณดํํ๊ฒฝ์ด
์ฒํ ์ํฉ๊ณผ ์ฌ๊ฑด์ ์ด์ ํ์ฐํ ๋ค๋ฅด๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ๋ณดํ์นํ๋์ ์๊ตฌ ์ด๋ก ๊ณผ ์ฐ๊ตฌ ์ฑ๊ณผ๋ฅผ ๊ทธ๋๋ก ์ ์ฉํ๊ธฐ์๋ ๋ฌด๋ฆฌ๊ฐ ์์์ ์ง์ ํ๊ณ ์๋ค.
2.3 ๊ด๋ จ์ฐ๊ตฌ ๋ํฅ
๋ณดํํ๊ฒฝ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ์ฐ๊ตฌ๋ ํญ๋๊ฒ ์งํ๋๊ณ ์๋ ๋ถ์ผ์ด๋ค. Seoul Development Institute (1998)์ ์ 1์ฐจ ์์ธ์ ๋ณดํํ๊ฒฝ ๊ธฐ๋ณธ๊ณํ์
์๋ฆฝ์ ์ํด ๊ฐ๋ก ๋ณดํํ๊ฒฝ ์งํ๋ฅผ ์ ์ํ์๋ค. Korea Land Housing Corporation (2002)๋ ์นํ๊ฒฝ ๊ฑด์ถ๋ฌผ ํ๊ฐ์งํ๋ฅผ ์ ์ํ์์ผ๋ฉฐ
๊ตญ๋ด์ ๋ํ์ ์ธ ๊ณต๋์ฃผํ ์ฃผ๊ฑฐํ๊ฒฝ ํ๊ฐ์งํ์ด๋ค.
KRIHS (2006)์ ๋ณดํ์นํ๋ ํ๊ฐํญ๋ชฉ์ด๋ผ๋ ์ฃผ์ ๋ก ๋ณดํํ๊ฒฝ์ ํ๊ฐ์งํ๋ฅผ ๊ฐ๋กํ๊ฒฝ, ๋คํธ์ํฌ ํ๊ฒฝ, ์ง์ญ ํ๊ฒฝ์ผ๋ก ๊ตฌ๋ถํ์ฌ ๊ฐ๊ฐ์ ๋ํ ์ธ๋ถํ๊ฐํญ๋ชฉ์
์ ์ํ์๋ค. Park et al. (2007)๋ ๋ณดํํ๊ฒฝ์์๋ฅผ ์ฐฝ์์๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ์ฌ๋ก์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ํ์๋ค. Ji et al. (2008)์ Kim (2009)๋
๋ณดํํ๊ฒฝ์ ๋ง์กฑ๋์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ์์๊ฐ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ์๋ค.
๊ตญ๋ด์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฌ๋ฆฌ, ๋ณดํํ๊ฒฝ ํ๊ฐ์งํ์ ๊ด๋ จ๋ ๊ตญ์ธ์ ์ ํ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๋ณด๋ฉด ์ค๋ซ๋์ ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์งํ๋์ด ์์ผ๋ฉฐ ๋์์ง์ ์ง์ ๋ณดํ์นํ๋ ์งํ๋ฅผ
ํ์ฉํ์ฌ ๋ณดํ์นํ์ ์ธ ์ง์ญ์ ๋ชจ๋ธ๋ ํ๋ฆฝ๋์๋ค. ๋ํ ๊ตญ์ธ์์๋ ๊ตญ๊ฐ์ ์ฐจ์์ ๋ฒ์ด๋ ๋ฏผ๊ฐ๋จ์ฒด์ ์ฐ๊ตฌ ํ๋๋ ํ๋ฐํ ์งํ๋๊ณ ์๋ค.
Cervero et al. (1997), Srinivasan (2002)๋ ๋์์ ๋ค์ํ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ์ธ ํ์(ํ ์ง์ด์ฉ ๋ฑ)๊ณผ ๊ฑท๊ธฐํ๋์ ์๊ด์ฑ ๋ถ์์ ํ์๋ค.
Saelens et al. (2003), Giles-Corti et al. (2006)๋ ๋ณดํ ๋๋ ์์ ๊ฑฐ ํ๊ธฐ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํ๊ฒฝ์ธ์์
๊ณ๋์ ์ธก์ ๋ฐ ํ๊ฐ๋๊ตฌ์ ๊ฐ๋ฐ์ ์ฐ๊ตฌํ์๊ณ , Ackerson (2005)๋ GIS ๊ธฐ๋ฒ์ ํ์ฉํ ๋ณดํํ๊ฒฝํ๊ฐ ๊ธฐ๋ฒ์ ๊ฐ๋ฐ์ ์ฐ๊ตฌํ์๋ค. Clifton
et al. (2007)๋ ํ๊ฒฝ, ๋ณดํ์์์ค, ๋๋ก์์ฑ, ๋ณดํ์ ๋ฐ ์์ ๊ฑฐ ํ๊ฒฝ์ ๋ํ 31๊ฐ์ ํ๊ฐ์งํ๋ฅผ ํ์ฉํ์ฌ ๋ณดํํ๊ฒฝ์ ํ๊ฐํ์๋ค. ๋ํ US
Green Building Council (2012)์ ๋ฏธ๊ตญ์ ๋ํ์ ์ธ ๊ทผ๋ฆฐ์ฃผ๊ฑฐ ํ๊ฒฝ ํ๊ฐ์งํ๋ฅผ ์ฐ๊ตฌํ์๋ค. Gallimore et al. (2011)๋
Day et al. (2005)์ Irvine Minnesota Inventory for observation of physical environment
features linked to physical activity์ ๋ณดํ์นํ๋ ์งํ๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์ด๋ฆฐ์ด์ ํ๋ถ๋ชจ๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ๋๋ณดํตํ์ ์ํ ์ธ ์ง์ญ์
๋ณดํ์นํ๋๋ฅผ ๋น๊ต ๋ฐ ํ๊ฐํ์๋ค.
์ต๊ทผ์๋ ๋ณดํ์นํ๋์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ถ์ํ๋ ๋ค์ํ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ด ์งํ๋๊ณ ์๋ค. ์ด๋ฅผ ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ์ดํด๋ณด๋ฉด, Gilderbloom et al. (2015)๋
๋ฏธ๊ตญ์ ์ผํฐํค์ฃผ ๋ฃจ์ด๋น์ ๋์์ผ๋ก ๋ณดํ์นํ๋, ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ, ์ฌ์ ์ํ, ๋ฒ์ฃ์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ, ๋ณดํ์นํ๋๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ๋ฟ ์๋๋ผ ๋ฒ์ฃ์ ์ฌ์ ์ํ๊น์ง๋
๊ธ์ ์ ์ธ ์ํฅ์ ์ฃผ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. Cortright (2009)๋ ๋ฏธ๊ตญ 15๊ฐ ๋์ 90,000๊ฐ๊ตฌ์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ํ ๋๋ก ๋ณดํ์นํ๋์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์
์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋๋ฐ, ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ ๋ณดํ์นํ๋์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ์ฌ์ด์ ์์ ์๊ด๊ด๊ณ๊ฐ ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ ๋ณดํ์นํ๋๊ฐ 1์ ์ฆ๊ฐํ ๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ฝ 700~3,000๋ฌ๋ฌ
์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
๊ด๋ จ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๊ฒํ ํด๋ณธ ๊ฒฐ๊ณผ, ๋ณดํ์นํ๋์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ถ์ํ๋ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ด ์ต๊ทผ ํ๋ฐํ ์งํ๋๊ณ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ํ์ง๋ง ๊ธฐ์กด์ ์ฐ๊ตฌ๋ค์์,
๋ชจ๋ ํน์ฑ์ ๋จ์ผ ์์ค์ผ๋ก ๊ฐ์ฃผํ๊ณ ๋ถ์์ ํ์๋ค๋ ๊ฒ์ ์ ์ ์์๋ค. ์๋ก ๋ค๋ฅธ ์ง์ญ ์์ค์์ ์ธก์ ๋ ๊ฐ๋ณ์ฃผํ์ ์๋ฃ๋ฅผ ๋จ์ธต์ ์ธ ๊ตฌ์กฐ๋ก ์ ํ์์ผ์
๋ถ์ํ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์๋ฃ์ ์ฑ๊ฒฉ์ ์๊ณก์ํค๋ ์ค๋ฅ๋ฅผ ๋ฒํ๋ค๊ณ ํ ์ ์๋ค. ์ด์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ณต๊ฐ์ ๊ตฌ์กฐ์ ํน์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ, ์ง์ญํ๊ฒฝ ํน์ฑ๋ณ์๋ค์ ๋ค์ธต์ ์ธ
ํน์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ ๋ค์ํ ๋ณดํ์นํํน์ฑ ์์ธ๋ค๊ณผ ์ฃผํ์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํน์ฑ๋ณ์๋ค์ด ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ผ๋ง๋ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋์ง์ ๋ํ ์ ํํ ๋ถ์์ ํ๊ณ ์ ํ๋ค.
Table 1. Walkability Checklist in Residential Zones*
|
3. ๋ถ์ํ
3.1 ์ฐ๊ตฌ๋ฒ์ ๋ฐ ๊ฐ์
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ชฉ์ ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง์ ๊ฑด์ถยท๋จ์ง์์ธ๊ณผ ๋ณดํ์นํ์์ธ์ด ์ง์ญ์ ๊ณต๊ฐ์ ํน์ฑ์ ๋ฐ๋ผ ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ์ฌ ๋ณด๋ค ๋์ ๋ณดํ์นํ์ ์ธ ์ฃผํ์ ์ฑ
์
๊ธฐ์ฌํ๊ณ ์ ํ๋ ๊ฒ์ด๋ค.
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ 2016๋
9์์ ๋ถ์ฐ๊ด์ญ์ ๊ณต๋์ฃผํ ์ ์์ธ๊ณ์ฝ์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก 1832๊ฐ ๊ฐ๋ณ์ธ๋, 554๊ฐ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ์ ๋์์ผ๋ก ๋ถ์ํ์๋ค. ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์
๊ตญํ ๊ตํต๋ถ ์ค๊ฑฐ๋๊ฐ ๊ณต๊ฐ์์คํ
์ ์ด์ฉํ์๊ณ , ๊ฑด์ถยท๋จ์ง์์ธ๊ณผ ๋ณดํ์นํ์์ธ์ ๊ตญํ ๊ตํต๋ถ ๊ณต๋์ฃผํ๊ด๋ฆฌ์ ๋ณด์์คํ
, ์ผ์ฌํธ๋ฆฌ ๋ถ๋์ฐ์ ๋ณด์กฐํ์์คํ
, ๋ถ๋์ฐ114,
ํ์ฅ์กฐ์ฌ ๋ฑ์ ํตํฉํ์ฌ ๋จ์ผ ์๋ฃ๋ก ๊ตฌ์ถํ์๋ค.
3.2 ๋ณ์ ๋ฐ ์๋ฃ์ ๊ตฌ์ฑ
๋ณธ ๋ถ์์ ์์ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์ํด ์ฌ์ฉ๋ ๋ณ์์ ๊ตฌ์ฑ๊ณผ ๊ธฐ์ดํต๊ณ๋์ Table 2์ ๊ฐ๋ค. ์ข
์๋ณ์๋ ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ ์ธ ์ค๊ฑฐ๋๊ฐ๊ฒฉ์ด๋ค. ๊ตญํ ๊ตํต๋ถ ์ค๊ฑฐ๋๊ฐ
๊ณต๊ฐ์์คํ
์ ์ ์์ธ๊ฐ๋ฅผ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ๊ตฌ์ถํ์์ผ๋ฉฐ, ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ํต์ผ์ ์ํด ์ฃผํ์๋์ฐจ๋ณดํธ๋ฒ์ ๋ฐ๋ผ 2016๋
9์ 4.8%(ํ๊ตญ๊ฐ์ ์)์ ์ ์์ธ์ ํ๋ฅ ์
๋ฐ๋ผ ๋ณํํ์ฌ ์์ธ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ์ผ๋ก ๋ณํํ์ฌ ๊ตฌ์ถํ์๋ค. ๋
๋ฆฝ๋ณ์๋ ์ฃผํ์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํน์ฑ๊ณผ ๋ณดํ์นํ๋ ํน์ฑ์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑํ์๋ค.
Table 2. Summary of Dependent and Independent Variables
|
๊ธฐ์กด์ ๊ณต๋์ฃผํ ๊ด๋ จ์ฐ๊ตฌ๋ ๋๋ถ๋ถ ์๊ตฐ๊ตฌ ๋จ์๋ก ๊ณต๊ฐ์ค์ ์ ํ์๋๋ฐ, ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ 2015๋
๋ถํฐ ๋์
๋ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ์ ํ์ฉํ์๋ค. ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ๋ถ์์
์ํด ๋ค์์ค๋ถ์๋ชจํ์ด ํ์ฉ๋๋ค. ์ด์ ์ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๊ฐ๋ณ ์ฃผํํน์ฑ์ ๊ดํ ๋ค์ํ ๋ฐฉ๋ฒ๋ก ์ด ์ ์ฉ๋์๋๋ฐ, ์ง์ญํ๊ฒฝ์ ํน์ฑ์ ์ ์ฉํ์ง ์์ ์ง์ญ๋ณ ๊ฐ๋ณ์ฃผํ์
ํน์ฑ์ ํ์ฉํ ์ฐ๊ตฌ์ด๋ค. ์ด๊ฒ์ ์๋ก ๋ค๋ฅธ ์ง์ญ์์ค์์ ์ธก์ ๋ ๊ฐ๋ณ์ฃผํ์ ์๋ฃ๋ฅผ ๋จ์ธต์ ์ธ ๊ตฌ์กฐ๋ก ์ ํ์์ผ์ ๋ถ์ํ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์๋ฃ์ ์ฑ๊ฒฉ์ ์๊ณก์ํค๋
์ค๋ฅ๋ฅผ ๋ฒํ๋ค๊ณ ํ ์ ์๋ค. ์ด๋ ๊ฒ ์๋ฃ์ ๋ค์ธต์ ์ธ ์ฑ๊ฒฉ์ ๋ฌด์ํ๋ฉด ๋ฐ์ดํฐ ์ธก์ ์ ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง ๋ฌธ์ ๊ฐ ์๊ธด๋ค(Cronbach, 1963; Heyns,
1986; Raudenbush and Bryk, 1986).
์์ปจ๋ ์ง์ญ์์ค์ ๋ณ์ธ์ด ์ง์ญ ๋ด์ ๋ชจ๋ ์ฃผํ์ ๋์ผํ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ค๋ ๊ฐ์ ์ ๊ธฐ์ด๋ก ๊ฐ๋ณ์ฃผํ ํน์ฑ๋ณ์ธ๋ค์ ํ๊ท ๊ฐ์ ์ฐ์ถํ์ฌ ์ง์ญ์์ค์ ๋ณ์ธ์ผ๋ก ํตํฉํ๊ฑฐ๋
์ง์ญ์์ค์ ๋ณ์๋ฅผ ๋ชจ๋ ๊ฐ๋ณ์ํํธ์ ๋์ผํ๊ฒ ๋ถ์ฐ์์ผ ์ฌ์ฉํ๋ฉด ์ง์ญํจ๊ณผ๊ฐ ์๊ณก๋๋ค.
๊ทธ๋ฆฌํ์ฌ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์๋ฃ์ ๋ค์ธต์ ์ธ ์ฑ๊ฒฉ์ ๋ฐ์ํ์ฌ ๋ถ์ ๋ชจํ์ ๊ตฌ์ถํ๊ธฐ ์ํด, SAS 9.4๋ฅผ ํ์ฉํ์ฌ ๋ค์์ค๋ถ์๋ชจ๋ธ์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ถ์ํ์๋ค.
๋ชจ๋ธ์ ๋ถ์ฐ๊ณผ ๊ณต๋ถ์ฐ ๋ชจ์์ ๋ํ ๋นํธํฅ์ ์ธ ์ถ์ ์ ์ํด ์ ํ๋ ์ต๋์ฐ๋์ถ์ ์ ์ฌ์ฉํ์๋ค(Hox, 1998).
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ 2๋จ๊ณ ๋ค์์ค๋ถ์(Multi-level Analysis)์ ์ด์ฉํ ๋ถ์์ ์ํด ๋
๋ฆฝ๋ณ์๋ ํฌ๊ฒ 2๊ฐ์ ๊ณ์ธต์ผ๋ก ๋๋์ด ๊ตฌ์ถํ์๋ค. Level
1์ธ ๊ฐ๋ณ์ธ๋๋ ์ค๊ฑฐ๋๊ฐ ์ด๋ฃจ์ด์ง ํด๋น์ฃผํ์ ๊ฑด์ถยท๋จ์ง ํน์ฑ์ด๋ค. ์ธ๋์, ์ธต์, ์ ์ฉ๋ฉด์ , ๋ณต๋์ ํ, ๊ฑด์คํ์ฌ์ธ์ง๋(๋๊ธ์์ 100์), ์ฉ์ ๋ฅ ,
๊ฑด์ถํ์, ํฅ, ์กฐ๋ง, ์ธ๋๋น์ฃผ์ฐจ์ฅ(Choi et al., 2003)์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑํ์๋ค. ๊ธฐ์กด ์ ํ์ฐ๊ตฌ์์ ์ฌ์ฉ๋ ์ฐ๊ตฌ์์ ์ฌ์ฉ๋ ๋๋ฐฉ๋ฐฉ์, ์ฃผํ๊ตฌ์กฐ
๋ฑ ๋ค์ํ ์ฃผํํน์ฑ์ด ์์ง๋ง ์ค๊ฑฐ๋๊ฐ๋ฅผ ์ด์ฉํ๋ ๋งํผ ํด๋น ๋ฐ์ดํฐ ๊ตฌ์ถ์ด ์ด๋ ค์ด ๋ณ์ ๋ฐ ๋จ์ง ํน์ฑ๋ค์ ์๊ณ๊ฐ ๋ง์ง ์์ ์ ์ธ์์ผฐ๋ค. Walkability
analysis of Busanโs urban residential zones (Choi et al., 2016)์ ๋ณดํ์นํ๋ ์ฒดํฌ๋ฆฌ์คํธ๋ ๊ตญ๋ด์ธ
Walkability checklist๋ฅผ ํตํฉํ์ฌ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฃผ๊ฑฐ์ง์ ๋ง๋ ๋ณดํ์นํ๋ ์งํ๋ฅผ ๋์ถํด ๋ด์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌํ์ฌ Level 2์ธ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ๋ณ
๋ณ์ธ์ ๋ณดํ์นํํน์ฑ์ธ ๋ณด๋ํ๋ฉดํฌ์ฅ, ์ ์ฒด์ ์ค๊ณ ๋งค๋ ฅ๋, ์ ์ฒด์ ์ผ๋ก ์ง์ ๊ฑฐ๋ฆฌ, ์ผํ์ผํฐ ๋ฐ ๊ด์ฅ ๋งค๋ ฅ๋, ์ง์ญํ๋ณด๊ฐํ, ์ด๋์ฅ ๋งค๋ ฅ๋, ์ ์ฒด์ ์ธ ๊ฒฝ๊ด
๋งค๋ ฅ๋, ๋๋ก๋ฅผ ๊ฑด๋๊ธฐ ์ ์ ์ข์ฐ๋ฅผ ์ ์ดํผ๊ณ ๊ฑด๋๋๊ฐ, ํก๋จ๋ณด๋ ์ด์ฉ์ ์๋์ฐจ๋ฅผ ์ ์ดํผ๋๊ฐ, ๋ฐฉ๋ฒ์ฐฝ์ด ์๋ ๊ฑด๋ฌผ, ์ํ์ ๋ฐ์์ค(Choi et al.,
2016)๋ก ๊ตฌ์ฑํ์๋ค. ๋ณธ ๋ถ์์ ์ฌ์ฉ๋ ๊ฐ๋ณ์ธ๋๋ณ ์ฃผํ์ 1,832๊ฐ ์ด๋ฉฐ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ๋ณ ์๋ฃ๋ 554๊ฐ์ด๋ค. ์ด์์์ ๋ณ์๋ค์ ๋ํ ๊ธฐ์ดํต๊ณ๋์
Table 3์ ์ ์๋์ด ์๋ค. ๋
๋ฆฝ๋ณ์ ์ค Level 1์ ์๋ฃ๋ ๊ตญํ ๊ตํต๋ถ ๊ณต๋์ฃผํ๊ด๋ฆฌ์ ๋ณด์์คํ
, ์ผ์ฌํธ๋ฆฌ ๋ถ๋์ฐ์ ๋ณด์กฐํ์์คํ
, ๋ถ๋์ฐ114 ๋ฑ์
ํตํฉํ์ฌ ๋จ์ผ ์๋ฃ๋ก ๊ตฌ์ถํ์๋ค. Level 2์ ์๋ฃ๋ Choi et al. (2016)์ ๋ณดํ์นํ๋ ์ฒดํฌ๋ฆฌ์คํธ์ ๊ธฐ์ค์ ๋ฐ๋ผ ํ์ฅ์กฐ์ฌ๋ฅผ ํตํ์ฌ
๊ตฌ์ถํ์๋ค.
Table 3. Descriptive Statistics of Variables
|
3.3 ๋ถ์์ ์ํ ๋ชจ๋ธ ๊ตฌ์ฑ
๋ค์ํ ๋ชจ๋ธ ๊ตฌ์ฑ์์๋ค์ ์ญํ ์ ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํด ์ฆ๊ฐํ๋ ๋ณต์ก์ฑ(complexity)์ ํตํฉ์ํด์ผ๋ก์จ ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง ๋ชจ๋ธ์ ์คํํ์๋ค. ๋ชจ๋ ๋ชจ๋ธ์์ ๊ด์ธก์น
๊ฐ์ ์ํธ์์กด์ฑ์ ์ค๋ช
ํ๊ธฐ ์ํด ์ค๋ช
๋ณ์๋ฅผ ์์์ ์ผ๋ก ํฌ์
ํ์๋ค. ์ฒซ ๋ฒ์งธ ๋ชจ๋ธ(Model 1)์์๋ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ๋ณ์ ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ๋ง ํฌํจ๋์ด ์๊ธฐ
๋๋ฌธ์ ์ ์ฒด ๋ณ์ด์์ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ์ด ์ฐจ์งํ๋ ๋น์จ์ ํ๊ฐํ ์ ์๋ค. ๋ ๋ฒ์งธ๋ก ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ฏธ์น๋ ๊ฐ๋ณ์ธ๋์ฃผํํน์ฑ์ ์ํฅ์ด ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ๋ง๋ค ๋ค๋ฅธ์ง
์๊ธฐ ์ํด, ๋จผ์ Model 2์์๋ ๊ฐ๋ณ์ธ๋์ฃผํ์ ๊ฑด์ถยท๋จ์งํน์ฑ ์ค๋ช
๋ณ์(์ธ๋์, ์ธต์, ์ ์ฉ๋ฉด์ , ๋ณต๋์ ํ, ๊ฑด์คํ์ฌ์ธ์ง๋, ์ฉ์ ๋ฅ , ๊ฑด์ถํ์,
ํฅ, ์กฐ๋ง, ์ธ๋๋น์ฃผ์ฐจ์ฅ)๋ฅผ ๊ณ ์ ์์ธ์ผ๋ก ํฌ์
ํ๊ณ , Model 3์์ ๊ฐ๋ณ์ธ๋์ฃผํ์ ๊ฑด์ถยท๋จ์งํน์ฑ ์ค๋ช
๋ณ์๋ฅผ ์์์์ธ์ผ๋ก ํฌ์
ํ์๋ค. ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก,
๊ฐ๋ณ์ธ๋์ฃผํ๊ณผ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ์ ํน์ฑ์ ํต์ ํ๋ฉด์ ๋ณดํ์นํ์ ํน์ฑ์ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํด, ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ์ ๋ณ์(๋ณดํ์นํํน์ฑ์ธ ๋ณด๋ํ๋ฉดํฌ์ฅ, ์ ์ฒด์ ์ค๊ณ
๋งค๋ ฅ๋, ์ ์ฒด์ ์ผ๋ก ์ง์ ๊ฑฐ๋ฆฌ, ์ผํ์ผํฐ ๋ฐ ๊ด์ฅ ๋งค๋ ฅ๋, ์ง์ญํ๋ณด๊ฐํ, ์ด๋์ฅ ๋งค๋ ฅ๋, ์ ์ฒด์ ์ธ ๊ฒฝ๊ด ๋งค๋ ฅ๋, ๋๋ก๋ฅผ ๊ฑด๋๊ธฐ ์ ์ ์ข์ฐ๋ฅผ ์ ์ดํผ๊ณ
๊ฑด๋๋๊ฐ, ํก๋จ๋ณด๋ ์ด์ฉ์ ์๋์ฐจ๋ฅผ ์ ์ดํผ๋๊ฐ, ๋ฐฉ๋ฒ์ฐฝ์ด ์๋ ๊ฑด๋ฌผ, ์ํ์ ๋ฐ์์ค)๋ฅผ ๊ณ ์ ์์ธ์ผ๋ก Model 4์ ํฌ์
ํ์๋ค.
๋ํ AIC (Akaike information criterion) ๋ฐ BIC (Bayesian information criterion)๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ
๋ชจ๋ธ์ ์ ํฉ๋๋ฅผ ๋น๊ตํ์๋ค. ๊ฐ ๋ชจ๋ธ์ ๋ํด์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ์ ์ฒด ๋ถ์ฐ์์ ๊ฐ ์์ค๋ณ ๋ถ์ฐ์ ๋น์จ์ ๋ํ๋ด๋ ์ง๋จ ๋ด ์๊ด๊ณ์(ICC: Intra-class
correlation)๋ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค:
(1)
: ์ง๋จ ๊ฐ ์์ฐจ๋ถ์ฐ, : 1-level์ ๊ฐ๋ณ์ธ๋ ๊ฐ ์์ฐจ ๋ถ์ฐ
ICC๋ ๋ถ์ํ๋ ๊ฐ ์์ค๋ณ ์ค๋ช
๋ณ์๋ค์ด ์ผ๋ง๋ ์ข
์๋ณ์์ ๋ถ์ฐ์ ์ค๋ช
ํ๋์ง๋ฅผ ์๋ ค์ฃผ๋ ๊ธฐ์ค์ด ๋๋ฉฐ, ์ผ๋ฐ์ ์ธ ์ ๋ขฐ๋์ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ก 0.7 ์ด์์ ์ํธํ๋ค๊ณ
๊ฐ์ฃผํ๋ค(Bliese, 2000).
4. ์ค์ฆ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฐ ํด์
์์ค๋ณ ์ค๋ช
๋ณ์ ์์ด ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๊ณ์ธต ๊ฐ ๋ณํ๋ฅผ ํตํด ์์ค๋ณ ์ค๋ช
๋ ฅ์ ๋ถ์ํ ๋ฌด์ ์ฝ ๋ชจ๋ธ์ ์ดํด๋ณด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. ๋ฌด์กฐ๊ฑด๋ถ ๋ชจํ์ ํตํด ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ
๋ถ์ฐ์ ์ด๋ ์ ๋๊ฐ ๊ฐ๋ณ์ฃผํ ์์ค์ ๋ณ์์ ์ํ ๊ฒ์ธ์ง, ๋๋ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ ์์ค ๋ณ์์ ์ํ ๊ฒ์ธ์ง๋ฅผ ๋ฐํ๋ ๊ณผ์ ์ ๊ฑฐ์น๋ค.
๋ฌด์ ์ฝ ๋ชจ๋ธ(Model 1)์ ์ ํธ๋ง์ ํฌํจํ๊ณ ๋
๋ฆฝ๋ณ์๋ฅผ ํฌํจํ๊ณ ์์ง ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์์ฐจ์ ๋ถ์ฐ์ด ๊ณง ์ค๋ช
๋์ง ์๋ ์ค์ฐจ์ ๋ถ์ฐ์ด ๋๋ค. ๊ฐ๋ณ์ธ๋
์ฃผํ ์์ค์ ์์ฐจ์ค์ฐจ์ ๋ถ์ฐ์ 19580์ผ๋ก ์ถ์ ๋์๊ณ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ ์์ค์ ์์ฐจ์ค์ฐจ์ ๋ถ์ฐ์ 66622๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค(Table 4). ICC ๊ฐ์ ํตํด,
๊ฐ ์์ค์ ์ํด ์ค๋ช
๋๋ ์ข
์๋ณ์์ ๋ณ๋ ์ ๋๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. Level-2 ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ์ ๋ถ์ฐ์ธ 66622์ ์ ์ฒด๋ถ์ฐ์์ ์ฝ 77%๋ฅผ ์ฐจ์งํ๋ค.
์ฆ, ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ฝ 77%๊ฐ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ์ ์ํด ์ค๋ช
๋๊ณ , ์ฝ 23%๊ฐ ๊ฐ๋ณ์ธ๋์ฃผํ์ ์ฐจ์ด์ ์ํด ์ค๋ช
๋๋ค. ์ํฅ์ ๋ฐฉ๋ฒ์ ํตํ ์ต์ ๋ชจํ์ ์ ํํ๊ธฐ
์ํด์ Akaike์ AIC์ BIC๋ฅผ ํ๊ฐํ๋ค. ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก AIC์ BIC ๊ฐ์ด ์์์๋ก ์ ํธ ๋ชจํ์ผ๋ก ํ๋จํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ชจ๋ธ์ ํ์ฅ์์ผ๋๊ฐ์ ์์ด
๋ ์ ํฉํ ๋ชจ๋ธ์ธ์ง ํ์ธ ํ, ๋ชจ๋ธ์ ํ์ฅ์์ผ ๋๊ฐ๊ณ ์ ํ๋ค.
Table 4. Estimates from Two-level Models Predicting House Rental Fees (N = 1832)
|
*p<.05 **p<.01 ***p<.001; ICC=.77
|
Table 4. Estimates from Two-level Models Predicting House Rental Fees (N = 1832) (Continued)
|
*p<.05 **p<.01 ***p<.001; ICC=.77
|
Model 1์ Level-1์ ์ค๋ช
๋ณ์๋ฅผ ํฌ์
ํ์ฌ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ Table 4์ Model 2์ ๋ํ๋๋ค. AIC์ BIC๋ 23798.4์ 23850.4๋ก
๋ํ๋ Model 1 ๋ณด๋ค ๋ฎ์ ๊ฐ์ ๊ฐ์ง๋ฉฐ, ๋ ์ ํฉํ ๋ชจ๋ธ์ด๋ผ๊ณ ํ ์ ์๋ค. ํฌ์
๋ ๊ฐ๋ณ์ธ๋ ํน์ฑ ๋ณ์๋ค์ 95% ์ ์์์ค์์ โ์ธต์โ, โํฅโ,
โ์ธ๋๋น์ฃผ์ฐจ์ฅโ ๋ณ์๋ฅผ ์ ์ธํ๊ณ ๋ชจ๋ ์ ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ณต๋์ฃผํ์ ์ ์ฉ๋ฉด์ ๊ณผ ๊ฑด์ถํ์๋ ๋ถ(-)์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๊ณ ๋๋จธ์ง๋ ์ (+)์
์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
์์ Model 2์ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ถ์ฐ๋น์จ์ด ๊ฐ์ํ๊ณ ์ค๋ช
๋ณ์๋ค์ด ๋๋ถ๋ถ ์ ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ค์์ Model 3์์ ์์๊ณ์ ๋ชจ๋ธ๋ก ๋ชจ๋ธ์ ํ์ฅ์์ผ
๋๊ฐ๋ค(Table 4). ๋ฐ๋ผ์ ์ด๋ฒ ๊ณผ์ ์ level-1์ ๋ํ ์์๊ณ์ ๋ชจ๋ธ์ ์ถ์ ํ๋ค. ์์๊ณ์ ๋ชจ๋ธ์ ํตํด level-2 ๋ณ์๋ค์ด level-1์
๊ฐ๋ณ์ธ๋์ฃผํํน์ฑ ๋ณ์์ ๋ณ๋์ ๋ฏธ์น ์ํฅ์ ์ ์ ์๋ค. level-2์ ์ํด ์ํฅ์ ๋ฐ์ ๋ณต๋์ ํ์ 7516.29, ๊ฑด์คํ์ฌ์ธ์ง๋๋ 26178,
์ฉ์ ๋ฅ ์ 0.01, ์กฐ๋ง์ 11746๋งํผ ๋ณ๋ํ์๋ค.
๋ค์์ค๋ถ์๋ชจํ์ ์ต์ข
๋ชจ๋ธ์ธ Model 4 (Table 4)์์ level-2์ ์ค๋ช
๋ณ์๋ฅผ ํฌ์
ํ์ฌ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ดํด๋ณธ ๊ฒฐ๊ณผ, ์ด์ ๋ชจ๋ธ์ธ model
3์ ๋น๊ตํด๋ณด๋ฉด AIC์ BIC๋ ๋์ฑ ๋ฎ๊ฒ ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ ๋ ์ ํฉํ ๋ชจ๋ธ์ด๋ผ๊ณ ํ ์ ์๋ค. ํฌ์
๋ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ๋ณ ๋ณ์๋ค์ ๋ชจ๋๊ฐ ์ ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
level-1์ ๋ณ์ 10๊ฐ ์ค 5๊ฐ๊ฐ 95% ์ ์์์ค์์ ์ ์ํ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ ์ฉ๋ฉด์ ๊ณผ ๊ฑด์ถํ์๋ ๋ถ(-)์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ฉฐ, ์ธ๋์, ์ ์ฉ๋ฉด์ ,
๊ฑด์คํ์ฌ์ธ์ง๋๋ ์ (+)์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ค.
์ธ๋์๊ฐ ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ๊ณต๋์ฃผํํ๋น๊ฐ๊ฒฉ์ ์ฝ 0.02 ๋ง์ ์์นํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ํ๋จ์ง ์ผ์๋ก ๋จ์ง ์ธ๊ทผ์ ๋ฐฑํ์ ยท๋ํ๋งํธ ๋ฑ์ด ์
์ฃผํ๋ฉด์ ์ํํธ
๊ฐ๊ฒฉ์ ์์น ์ํฅ์ ์ฃผ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ๋ก ์๊ฐ๋๋ค. ์ ์ฉ๋ฉด์ ์ด ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ํ๋น๊ฐ๊ฒฉ์ ์ฝ 0.98 ๊ฐ์ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด๋ ์ต๊ทผ ์ฃผํ์์ฅ์์ ๋ํ๋ณด๋ค
์ํ ํํ์ด ์ ํธ๋๊ณ ์๋ ํ์์ ๋ฐ์ํ๊ณ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค. ๊ฑด์คํ์ฌ ์ธ์ง๋๊ฐ ๋์์๋ก ํ๋น๊ฐ๊ฒฉ์ ์ฝ 29.07๋ง์ ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
์ต๊ทผ ์์น๋ ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ฌผ๋ก ๊ฑด์ค์ฌ ์ธ์ง๋์ ๋ฐ๋ผ ์์๊ฐ ๋ชฐ๋ฆฌ๋ ํ์์ด ๋น์ด์ง๊ณ ์๋ค. ์ค์ ๊ฐ์ ๋๋ค์ ์ง์ ์ํํธ๋ ๊ฑด์ค์ฌ์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ์ด ๋ง์ด ์ฐจ์ด๊ฐ
๋๋ค. ์ฉ์ ๋ฅ ์ด ๋์์ง์๋ก ๊ณต๋์ฃผํ ํ๋น๊ฐ๊ฒฉ์ ์ฝ 0.09๋ง์ ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ณต๋์ฃผํ์ ๋งค๋งค๊ฐ๊ฒฉ์ ๋์์ผ๋ก ํ๋ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ฉ์ ๋ฅ ์ด ๋์์๋ก
์ฌ๊ฐ๋ฐ ๋ฐ ์ฌ๊ฑด์ถ์ ๊ธฐ๋์ฌ๋ฆฌ์ ์ํ์ฌ ์ฃผํ๋งค๋งค๊ฐ๊ฒฉ์ ํ๋ฝํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ์ง๋ง, ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๊ณต๋์ฃผํ์ ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋์์ผ๋ก ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ๋ค์ ์ฆ๊ฐํ๋
๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด์ธ๋ค. ๊ณต๋์ฃผํ์ด ์ค๊ณต ํ ๊ฒฝ๊ณผ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ด ๊ธธ์ด์ง์๋ก ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๊ฐ์ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ฑด์ถ๋ฌผ์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ๊ฐ๊ฐ์๊ฐ์ผ๋ก ์ธํ์ฌ ๋ํ๋ ๊ฒฐ๊ณผ๋ก
์๊ฐ๋๋ค.
level-2์ ๋ณ์ 11๊ฐ ์ค ๋ชจ๋ ๋ณ์๊ฐ 95% ์ ์์์ค์์ ์ ์ํ๋ฉฐ ์ (+)์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์พ์ ์ฑ, ๊ตํต์์ , ๋ฒ์ฃ์์ ํน์ฑ
์ค ๋ฒ์ฃ์์ ํน์ฑ์ด ๊ณต๋์ฃผํ ๊ฐ๊ฒฉ์ ๊ฐ์ฅ ๋ง์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๊ฒ์ ์ ์ ์๋ค.
๋จผ์ , ์พ์ ์ฑ ํน์ฑ ๋ณ์๋ถํฐ ์ดํด๋ณด๋ฉด, ๋ณด๋ํ๋ฉดํฌ์ฅ(PLE1)์ ๋ํ ์ ๋๊ฐ 1 ์ฆ๊ฐํ ๋๋ง๋ค ๊ณต๋์ฃผํ ํ๋น์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ์์์ ์์น๋ถ์ด ์ฝ 35.12 ๋ง์
์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ฐ์ ๋งฅ๋ฝ์ผ๋ก, ์ ์ฒด์ ์ธ ์ค๊ณ๋งค๋ ฅ๋(PLE2), ์ ์ฒด์ ์ผ๋ก ์ง์ ๊ฑฐ๋ฆฌ(PLE3), ์ผํ์ผํฐ ๋ฐ ๊ด์ฅ์ ๋งค๋ ฅ๋(PLE4),
์ง์ญํ๋ณด๊ฐํ(PLE5), ์ด๋์ฅ ๋งค๋ ฅ๋(PLE6), ์ ์ฒด์ ์ธ ๊ฒฝ๊ด๋งค๋ ฅ๋(PLE7)์ ๊ฐ ๋ณ์์์ 1 ์ฆ๊ฐํ๋ฉด ์ํํธ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ฝ 24๋ง์, ์ฝ 29๋ง์,
์ฝ 15๋ง์, ์ฝ 34๋ง์, ์ฝ 21 ๋ง์, ์ฝ 19๋ง์ ์ฆ๊ฐํ๋ค. ์ฃผ๋ฏผ๋ค์ด ๋ณดํ์ ์ง์ ์ ์ผ๋ก ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ํฌ์ฅ๋ ๋ณด๋๋ธ๋ก์ ์ ๋ฌด์ ์ํ๊ฐ ๊ฐ์ฅ
๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ํฐ ์ํฅ์ ๋ฏธ์ณค๋ค. ๊ทธ ๋ค์ ์ํฅ์ผ๋ก๋ ํ๋ณด๊ฐํ์ฌ๋ถ๋ ๋ณดํํ๋ ๋์์ ๋ณผ๊ฑฐ๋ฆฌ ๋ฑ ๋ณดํ์ธ๊ตฌ ์ ์
์์๊ฐ ๋ง์์๋ก ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์์น์ํค๋
๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค. ์พ์ ์ฑ ํน์ฑ ์ค ์ผํ์ผํฐ ๋ฐ ๊ด์ฅ์ ๋งค๋ ฅ๋ ๋ณ์๊ฐ ๊ฐ์ฅ ๋ฎ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์๋ฏผ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ํ๊ตฌ์ญ ๋ด์ ์์ฅ, ์๋ฃํ์ ,
์ผํ์ผํฐ, ๊ด์ฅ ๋ฑ์ ๊ฐ์ฅ ๋์ ๊ฐ๊ฒฉ ์์นํจ๊ณผ๋ฅผ ๋ํ๋ผ ์๋ ์์ง๋ง, ์ด์ ๊ฐ์ ์์ค์ ๋ฐฉ๋ฌธ๊ฐ ๋ฑ์ ์ ๋ํ ์ ์์ด ์ ์ธ ์ฃผ๊ฑฐ๋ฏผ์๊ฒ๋ ๋ถํธ์ ์ผ๊ธฐ
์ํฌ ์ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋น๊ต์ ๋ฎ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด์ธ๋ค.
๋ค์์ผ๋ก, ๊ตํต์์ ํน์ฑ ๋ณ์๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด, ์ข์ฐ๋ฅผ ์ ์ดํผ๊ณ ๋๋ก๋ฅผ ๊ฑด๋๋ ์ ๋(TRA1)์ ํก๋จ๋ณด๋ ์ด์ฉ ์ ์๋์ฐจ๋ฅผ ์ ์ดํผ๋์ง(TRA2)์์
์ ๋๊ฐ 1 ์ฆ๊ฐํ ๋๋ง๋ค ๊ณต๋์ฃผํ ํ๋น์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ์์์ ์์น๋ถ์ด ์ฝ 23.72 ๋ง์, ์ฝ 16.52 ๋ง์ ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ธธ์ ๊ฑด๋ ๋ ์ข์ฐ๋ฅผ
์ดํผ๋ ํ์์ ํก๋จ๋ณด๋ ์ด์ฉ ์ ์๋์ฐจ๋ฅผ ์ดํผ๋ ํ์๊ฐ ๋ง์์๋ก ํด๋น์ง์ญ์ ์ฐจ๋ ํต๊ณผ๊ตํต๊ณผ ๋ณดํ๋์ด ๋ง์ ๊ฒ์ด๋ค. ์ด๊ฒ์ ์พ์ ์ฑ ํน์ฑ์ ์ฃผ์ํ ๋ณ์๋ณด๋ค๋
๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ด ๋ฎ์ง๋ง, ๋ณดํ์นํ์ ์์๋ก์ ๊ตํต์ ์ฌ๋ฆฌ์ ์ธ ์์ ๋ํ ๊ณต๋์ฃผํ ๊ฐ๊ฒฉ์์น์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ค๋ ๊ฒ์ ์ ์ ์๋ค.
๋ง์ง๋ง ํน์ฑ์ผ๋ก, ๋ฐฉ๋ฒ์ฐฝ์ด ์๋ ๊ฑด๋ฌผ(CRI1)๊ณผ ์ํ์ ๋ฐ์์ค(CRI2)์์ ์ ๋๊ฐ 1 ์ฆ๊ฐํ ๋๋ง๋ค ๊ณต๋์ฃผํ ํ๋น์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ์์์ ์์น๋ถ์ด ์ฝ 24.47
๋ง์, ์ฝ 29.24 ๋ง์ ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ฐฉ๋ฒ์ฐฝ ๋ฌด์ค์น์ ์ํ์ ๋ฐ์์ค(์ ์ง, ๋ฌด๋ํ์ฅ, ์ ๋นํฌ, ์ฑ์ธ์์ )์ ๋ณดํ์๊ฐ ์ฌ๋ฆฌ์ ์ผ๋ก ์์ถ๋
์ ์๊ฒ ๋ง๋ ๋ค. ๋ํ ๋ฐฉ๋ฒ์ฐฝ ์ค์น์ฌ๋ถ๋ณด๋ค ์ํ์ ๋ฐ์์ค์ด ๋ ํฐ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋๋ค.
5. ๊ฒฐ ๋ก
๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์์ธ์ ์ฃผ๋ก ๋ฉด์ ยทํฅยท์ธตยท์์ยท์กฐ๋ง ๋ฑ์ธ๋ฐ ์ด์ธ์๋ ์ฌ๋ฌ ์์ธ๋ค์ด ์๋ค. ๋ํ ๊ณ๋ํํ๊ธฐ ์ด๋ ค์ด ์์ธ๋ ์๋น ๋ถ๋ถ ํฌํจ๋๋ค.
๊ณผ๊ฑฐ ๋ถ์๊ฐ ๊ท์ ๋ฅผ ์ค์ํ๋ค๊ฐ ์ ๊ท๊ณต๋์ฃผํ์ ๋ถ์๊ฐ๊ฐ ์์จํ๋๋ฉด์ ๊ฑด์คํ์ฌ์์๋ ํ์ผ์ ์ธ ๊ณต๋์ฃผํ์ด ์๋ ๊ณต๋์ฃผํ ํน์ฑ๋ค ์ค ์ผ๋ถ๋ฅผ ํนํํ ์ฃผํ์
์ง๊ธฐ ์์ํ์๋ค. ์ด์ ๋ฐ๋ผ ์ํํธ ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์์ธ๋ณ๋ก ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ด ์์ดํ๊ฒ ๋์๋ค.
๊ธฐ์กด์ ๊ณต๋์ฃผํ์ ํฌํจํ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ํ๊ฐ๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด, ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ํ ๋๋ถ๋ถ์ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ์ฃผํ์ด ์
์งํ๊ณ ์๋ ์ง์ญ์ ํ๋์ ๋ค์ธต์ ํน์ฑ์ ๊ฐ์ง ๋์ง์ง์ญ์ผ๋ก
๊ฐ์ ํ์๋ค. ๊ทธ๋์ ๋ชจ๋ ํน์ฑ์ ๋จ์ผ ์์ค์ผ๋ก ๊ฐ์ฃผํ๊ณ ๋ถ์์ ์ค์ํ์๋ค. ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ํ ์ง์ญ๊ด๋ จ ํน์ฑ๋ค์ด ๊ทธ ๋์์ง์ญ๋ด์์ ๋ชจ๋ ๋์ผํ ์ํฅ๋ ฅ์
ํ์ฌํ๋ค๋ ๊ฐ์ ์ ์ฃผํ์ด ์
์งํ ์ง์ญ์ ํ๊ฒฝ์ ์ธ ํน์ฑ์ ๋ฐ๋ผ์ ์ฐจ์ด๊ฐ ์๊ธฐ๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๊ตฌ์กฐ์ ์ธ ํน์ฑ์ ์ถฉ๋ถํ ๋ฐ์ํ๋ค๊ณ ๋ ํ ์ ์๋ค.
๋ฐ๋ผ์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ด๋ฌํ ์ํฉ๋ค์ ๋ฐ์ํ์ฌ ๊ฐ๋ณ์ธ๋์ ์ฃผํ๊ณผ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ์ด ์ด๋ป๊ฒ ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋์ง ์์๋ณด๊ธฐ ์ดํ์ฌ ๋ถ์ํ์๋ค. ๊ทธ ๊ณผ์ ์์
๊ฑด์ถยท๋จ์งํน์ฑ๊ณผ ๋ณดํ์นํ์ ํน์ฑ ์์ธ์ด ๊ฐ๊ฐ ์ด๋ป๊ฒ ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ด๋ป๊ฒ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋์ง ์์๋ณด๊ณ ์ ํ์๋ค.
๋ค์์ค๋ถ์๋ชจํ์ ํ์ฉํ ๋ชฉ์ ์ ๊ฐ๊ฐ ์์ค์ด ๋ค๋ฅธ ์ง์ญ์์ค์ ๋ณ์๋ก ๊ตฌ์ถ๋ ๋ณ์๋ค์ด ๋จ์ผ์์ค์ผ๋ก ํ์ฉ๋์ด ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ธก์ ํ๋ฉด ๋ํ๋ ์ ์๋ ์๊ธฐ์๊ด๊ณผ
์ด๋ถ์ฐ ๋ฌธ์ ๋ฅผ ํด๊ฒฐํ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ฐ์ ๋ฌด์ ์ฝ๋ชจ๋ธ์ ์ด์ฉํ์ฌ ๊ฐ ์์ค์ ์ํด ์ค๋ช
๋๋ ์ข
์๋ณ์์ ๋ณ๋ ์ ๋๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ฝ 77%๊ฐ
๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ์ ์ํด ์ค๋ช
๋๊ณ , 23%๊ฐ ๊ฐ๋ณ์ธ๋์ฃผํ์ ์ํด ์ค๋ช
๋๋ค๊ณ ๋ณผ ์ ์๋ค. ์ด๋ ์์ผ๋ก์ ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ๊ด๋ จ์ฐ๊ตฌ์์ ์ง์ญ๊ณต๊ฐ์ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ์ผ๋ก
์ค์ ํ์ฌ ๋ถ์์ ํ๊ฒ ๋๋ฉด, ๋์ฑ ์ ํํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ๋ ๊ฒ์ด๋ผ ์๊ฐํ๋ค.
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋ถ์ฐ์ ๊ณต๋์ฃผํ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋์์ผ๋ก ํ ๊ฒ์ผ๋ก, ์ ๊ตญ์ ์ผ๋ก ์์นํ ๊ณต๋์ฃผํ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ํด ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ์ง ๋ชปํ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ชจ๋ ์ง์ญ์
์ผ๋ฐํํ์ฌ ์ ์ฉํ๊ธฐ์๋ ํ๊ณ๊ฐ ์๋ค. ๋ํ ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๋ค์ํ ์์ธ๋ค์ด ์กด์ฌํ์ง๋ง ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์๋ฃ ๊ตฌ๋์ ์ด๋ ค์ ๋ฐ ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ ์ ์ฉ์
์์ด ๋์์ง์ญ ํฌ๊ธฐ์ ํ๊ณ๋ก ์ธํด ๊ธฐํ ์ค์ํ ๋ณ์๋ค์ ๊ณ ๋ คํ์ง ๋ชปํ์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ณดํํ๊ฒฝ์์๋ณด๋ค ๋ฎ์ ๊ฐ๊ฒฉ์ด ์์ฐจ์ธ ์
์ฅ์์ ๋ ์ ํธ
๋ ์ ์๋ค๋ ์ ์์ ํ๊ณ๊ฐ ์์ ์ ์๋ค. ํ์ง๋ง ๋งค๋งค๊ฑฐ๋์ ์ฃผํ์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ๊ฐ๊ฐ์๊ฐ ๋ฐ ๋ฏธ๋์ ๊ฐ๊ฒฉ๋ํฅ ๋ฑ์ด ๊ฑฐ๋์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๊ฒ์ ๋น๊ตํ์์
๋, ์ฃผํ์ ์ ์ธ๊ฑฐ๋์์๋ ์ฃผํ๋จ์ง์ ํธ์์ฑ, ์พ์ ์ฑ ๋ฐ ๋ณดํ์นํ์ฑ ๋ฑ์ด ๋์ฑ ์ ํธ ๋ ์ ์๋ค.
์ด์ ๊ฐ์ ํ๊ณ์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ , ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ณต๋์ฃผํ์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํน์ฑ๋ณ์์ ๋ณดํ์นํ์ ํน์ฑ๋ณ์๋ค์ ๋ค์ธต์ ์ธ ํน์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ ์ง์ญ๊ณต๊ฐ์ ๊ตฌ์กฐ์ ํน์ฑ์ด ๊ณต๋์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์
์ผ๋ง๋ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋์ง์ ๋ํ ์ค์ฆ์ ๋ถ์์ ํ์๋ค.
ํฅํ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋ณด๋ค ์ ๋ฐํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋์ถํ๊ธฐ ์ํด์๋ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ์ ์ํ ์์ธ ์ธ์ ์ถ๊ฐ์ ์ธ ์์ธ๋ค์ ์ ์ฉ์์ผ์ผ ํ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ํ
์ฐ๊ตฌ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ํตํด ํฅํ ๋ณดํ์นํ ์ธก๋ฉด์ ๋์๊ณํ ๋ฐ ๋ถ์ฐ์ ์ฃผํ์ ์ฑ
์ ๊ธฐ์ฌํ ์ ์๋ ๊ตญ๊ฐ๊ธฐ์ด๊ตฌ์ญ๋จ์์ ์๋ฃ๋ฅผ ์ ๊ณตํ์์ ํ๋ค.