-
1. ์ ๋ก
-
1.1 ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ ๋ฐ ๋ชฉ์
-
1.2 ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฉ๋ฒ ๋ฐ ๋ฒ์
-
2. ์ด๋ก ์ ๊ณ ์ฐฐ ๋ฐ ์ ํ์ฐ๊ตฌ
-
2.1 ๋์๊ณต๊ฐ์ ๊ฐ๋
-
2.2 ๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ฑ ์ ์ ๋ฐ ํ์์ฑ
-
2.3 ๊ด๋ จ ์ ํ์ฐ๊ตฌ
-
3. ๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ถ๋ฅ ๋ฐ ํน์ฑ ๊ณ ์ฐฐ
-
3.1 ๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ถ๋ฅ
-
3.1.1 ๋์์ง ์ ์
-
3.1.2 ๋ถ์ฐ์ ๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ถ๋ฅ
-
3.2 ๋์๊ณต๊ฐ์ ํน์ฑ ๋ถ์
-
3.2.1 ๊ฒฝ๊ดํ์ฉ์ฌ๋ฅผ ํ์ฉํ ์ด๋ฏธ์ง ์ฒ๋
-
3.2.2 ๋์๊ณต๊ฐ๋ณ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ ๊ณ ์ฐฐ
-
4. ๋ค์ฐจ์์ฒ๋๋ฒ์ ์ด์ฉํ ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ ์ด๋ฏธ์ง ๋ถ์
-
4.1 ๋ถ์๊ฐ์
-
4.2 ์ ์ฌ๋ ๋ถ์์ ํตํ ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ฑ ๊ฒํ
-
4.3 ์ ํธ๋ ๋ถ์์ ์ํ ๋์๊ณต๊ฐ ์ด๋ฏธ์ง ํ๊ฐ
-
5. ๊ฒฐ ๋ก
1. ์ ๋ก
1.1 ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ ๋ฐ ๋ชฉ์
๋์๋ ๊ณผ๊ฑฐ๋ก๋ถํฐ ํ์ฌ, ๋ฏธ๋์ ๋ํ ์ธ๊ฐ ์ถ์ ๋ชจ์ต์ด ํฌ์๋๋ ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก ๋์๋ฏผ์ ๊ณ ์ ํ ์ฌํ, ๋ฌธํ, ๊ต์ก ๋ฑ์ ํ์์ด ๊ณณ๊ณณ์ ๋๋ฌ๋๋ ์ฅ์์ด๋ค.
๋ํ ๊ฑฐ์ฃผ๋ฏผ๋ค์ ํ๋๊ณผ ์ฒดํ, ์ํ๋ฐฉ์ ๋ฑ์ ๋ํ๋ด๋ ์ฅ์์ด๋ฉฐ, ์ง์ญ์ ์์ฑ๊ณผ ์์ฐ๊ณผ์ ์กฐํ์ ์ํด ๊ทธ ๋์๋ง์ ๊ณ ์ ํ๊ณ ๋
ํนํ ์ด๋ฏธ์ง๊ฐ ๋ฐ์๋ ๊ณต๊ฐ์
์ฐฝ์ถํ๋ค. ํ์ง๋ง ํ๋๋์๋ ์ฌ์ ํ ๋์๊ณํ์ด๋ผ๋ ๋ช
๋ชฉ ํ์ ๊ฒฝ์ ์ ์ด์ต์ ์ถ๊ตฌํ๊ณ ์ ํ์ผ์ ์ธ ๊ณต๊ฐ์ ์์ฐํ๊ณ ์๋ ์ถ์ธ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋์์ ๋ฐ์ ์
์ํด์๋ ๊ฐ ๊ณต๊ฐ์ด ๊ฐ์ง ์ฐจ์ด์ ์ํด ์์ฑ๋๋ ๊ทธ ๊ณต๊ฐ๋ง์ด ๊ฐ์ง ์ ์ฒด์ฑ์ ์ ๊ทน์ ์ผ๋ก ๋ฐ์ํ๋ ๊ฒ์ด ์ค์ํ๋ค. ์ด๋ฅผ ์ํด ๋์ ๋ด ๊ณต๊ฐ์ ๋ถ๋ฅํ์ฌ ๊ณต๊ฐ๋ณ๋ก
๋ํ๋๋ ์ด์ง์ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ๊ด์ฐฐ์์ ์ฌ๋ฆฌ์ ๋ฐ์์ ํตํด ๊ท๋ช
ํ๋ ๊ฒ์ด ์ฐ์ ์ ์ผ๋ก ํ์ํ๋ค.
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๊ณต๊ฐ์ด ๊ฐ์ง ์ด์ง์ฑ์ ์ธก๋ฉด์ ์ฐฉ์ํ์ฌ ๋์๊ณต๊ฐ์ ํน์ฑ์ ๋ฐํ๋ด๊ณ , ๊ฐ ๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ ์ด๋ฏธ์ง์ ๋ํ ์ฌ๋ฆฌ์ ์ธ ๋ถ์์ ๋ชฉ์ ์ผ๋ก ํ๋ค. ์ด๋
๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ ๋์๋ธ๋๋ฉ ์ ๋ต์ ๊ธ์ ์ ์ธ ํจ๊ณผ๋ฅผ ๊ฐ์ ธ ์ฌ ์ ์์ ๊ฒ์ด๋ค.
1.2 ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฉ๋ฒ ๋ฐ ๋ฒ์
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ์ ๋ฐํ๋ด๊ธฐ ์ํด ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด 14๊ฐ์ง๋ก ๋ถ๋ฅํ์ฌ ์ฌ๋ฆฌ์ ์์ธ์ ๋ํ ์์ธ๋ถ์๊ณผ ๋ค์ฐจ์์ฒ๋(MDS)๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ
๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค. SD๋ถ์ ๋ฐ ์์ธ๋ถ์์ ์ํด ๊ฐ ๊ณต๊ฐ๋ณ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ์ ๋์ถํ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ๋ค์ฐจ์์ฒ๋์ ์ ์ฌ๋ ๋ถ์์ ํตํด ๊ณต๊ฐ์
์ด์ง์ฑ์ ๊ฒํ ํ ์ ์๋ค. 3์ฅ์ ๊ฒฝ๊ดํ์ฉ์ฌ๋ฅผ ํ์ฉํ SD๋ถ์ ๋ฐ ์์ธ๋ถ์์ ํตํด ๋์ถ๋ 14๊ฐ์ง ๋์๊ณต๊ฐ๋ณ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ ๊ฒฐ๊ณผ๋ 4์ฅ์ ๋ค์ฐจ์์ฒ๋์
์ ์ฌ๋ ๋ฐ ์ ํธ๋ ๋ถ์์ ์ฐจ์1๊ณผ ์ฐจ์2์ ์ฑ๊ฒฉ์ ๊ท๋ช
ํ๋๋ฐ ์ด์ฉํ์๋ค.
๋ค์ฐจ์์ฒ๋(MDS:Multi-Dimensional Scaling)๋ ์ง๊ฐ(์ธ์ง)๊ณผ ์ ํธ๋ฅผ ์ธก์ ํ๊ธฐ ์ํ์ฌ Shepard (1962)์ Kruskal
(1964) ๋ฑ์ ์ฌ๋ฆฌ์ธก์ ํ์๋ค์ ์ํด ์ํ์ด ๊ฐ์ง ์์ฑ์ด๋ ์๋ต์์ ์ด์์ ๋ค ๊ฐ์ ๋ณต์กํ ๋ค์ฐจ์ ๊ด๊ณ๋ฅผ 2์ฐจ์ ๋ด์ง 3์ฐจ์ ๊ณต๊ฐ์์ ๋จ์ํ ๊ตฌ๋๋ก
์๊ฐํํ๊ธฐ ์ํด ๊ฐ๋ฐํ ๊ธฐ๋ฒ์ด๋ค. ์ด ๊ธฐ๋ฒ์ ํ๊ฐ๋์์๋ค์ ํ๊ฐํ๋ ์ฐจ์์ด ํฌ๊ด์ ์ด๊ฑฐ๋ ๋ฌดํ์ ๊ฐ์ ์ ์์๋ก์จ ๋ณดํธ์ ๋น๊ต๊ธฐ์ค์ด ์ฌ์ฉ๋๊ธฐ ์ด๋ ค์ด ๋ถ์ผ์
์ฐ๊ตฌ, ํฌ์ง์
๋ ์ฐ๊ตฌ์ ์ ํฉํ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก ์๋ ค์ ธ ์๋ค. ๋ค์ฐจ์์ฒ๋๋ ์ ์ฌ๋ ๋ฐ ์ ํธ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๊ฑฐ๋ฆฌ๋ชจ๋ธ1)์ ์ํ์ฌ ํํํ๋ ์ ๋์ ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก ๋ฐ์ดํฐ ์์ ์ ์ฌํ๊ณ ์๋ ํจํด์ ๋ถ์ํ์ฌ ์๊ฐ์ ์ผ๋ก ๋ํ๋ด๋ ํน์ง์ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ค. ๋ํ ๋ชฉ์ ๊ณผ ์ฉ๋์ ๋ฐ๋ผ
์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก 5๊ฐ์ง ์ข
๋ฅ๋ก ๋ถ๋ฅํ ์ ์๋๋ฐ, ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ KYST๋ฅผ ์ด์ฉํ ์ ์ฌ๋ ๋ถ์, MDPREF๋ฅผ ์ด์ฉํ ์ ํธ๋ ๋ถ์์ ์ค์ํ์ฌ ๋์๊ณต๊ฐ์
์ด์ง์ฑ์ ๊ฒํ ํ๊ณ ์ด๋ฏธ์ง ํ๊ฐ๋ฅผ ์ค์ํ์๋ค.
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ๊ณต๊ฐ์ ๋ฒ์(Fig. 1 ์ฐธ์กฐ)๋ ์ด์ง์ ๊ณต๊ฐ๋ค์ด ๋ค์ํ๊ฒ ๋ถํฌ๋์ด ์๋ ๋ถ์ฐ์๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ํ๋ฉฐ, ๋จ์ผํ ๊ณต๊ฐ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ ๋์์ ๋น๊ตํ๋ฉด
์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง ์ ์ฒด์ฑ์ด ํจ๊ป ํ์ฑ๋์ด ์๋ ํน์์ ๊ฐ์ง๊ณ ์์ด ์ฐ๊ตฌ๋์์ง๋ก ์ ํฉํ๋ค๊ณ ํ๋จ๋์๋ค. ๋ถ์ฐ์๋ฅผ ๋์์ผ๋ก 1) 2030๋
๋ถ์ฐ๋์๊ธฐ๋ณธ๊ณํ์
โ๋์๊ฒฝ๊ด์์โ์ ๋ถ๋ฅํ๋ฅผ ์ฐธ๊ณ ํ๊ณ , ๋ถ์ฐ์ ์งํยท์ง๋ฆฌ์ ์ฌ๊ฑด์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ๊ณต๊ฐ์ 1์ฐจ์ ์ผ๋ก ๋ถ๋ฅํ ๋ค์ ์์ฐจ๋ก์ ํ์ฅ์กฐ์ฌ๋ฅผ ํตํด ์ด 14๊ฐ์ง์ ๋์๊ณต๊ฐ์ผ๋ก
์ ํํํ์๋ค. 2) ๊ฐ ๊ณต๊ฐ์ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ์ ๋์ถํ๊ธฐ ์ํด ํ์ฉ์ฌ๊ตฐ์ ์ถ์ถํ์ฌ ์ด์๊ตฌ๋ณ์ฒ๋ฒ(SD)๊ณผ ์์ธ๋ถ์์ ์งํํ์์ผ๋ฉฐ, 3) ๋ค์ฐจ์์ฒ๋๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ
๊ฐ ๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ํ ์ ์ฌ๋ ๋ฐ ์ ํธ๋ ๋ถ์์ ์ค์ํจ์ผ๋ก์จ ๋์๋ฅผ ์ด๋ฃจ๋ ๊ณต๊ฐ๊ฐ์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๊ท๋ช
ํ์ฌ ์ด์ง์ฑ์ ๊ฒํ ํ๊ณ , ์ด๋ฏธ์ง์ ๋ํ ์ฌ๋ฆฌ๋ฅผ ํ๊ฐํ์๋ค.
2. ์ด๋ก ์ ๊ณ ์ฐฐ ๋ฐ ์ ํ์ฐ๊ตฌ
2.1 ๋์๊ณต๊ฐ์ ๊ฐ๋
๋์๊ณต๊ฐ์ด๋ ์ผ์ ๋ฉด์ ์ ํ ์ง์ ์ฌ๋์ด๋ ๊ฐ์ข
๊ณต์๋ฌผ ๋ฑ์ด ๋ฐ์ง๋์ด ์๋ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ์ํ๋ฅผ ๋งํ๋ฉฐ, ๋ฌผ๋ฆฌ์ ๋ฒ์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์๊ฐ ์์์๋ ์กด์ฌํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์
์๊ฐ์ ํ๋ฆ์ ๋ฐ๋ผ ํ์ฑ๋๋ ์๊ฐ์์ ์ ์ฐ๋ฌผ ๋๋ ์ญ์ฌ์ ๊ณผ์ ๊ทธ ์์ฒด๋ผ๊ณ ํ ์ ์๋ค(Joo, 1984). ์ฆ, ๋์๋ผ๋ ๊ณต๊ฐ์ ๋จ์ ์์์ ๋ํ๋๋
ํ์๊ณผ ์ง์, ๊ด๊ณ ๋ฑ์ ๋ฐ๊ฒฌํ๋ ์์
์ด์ ๊ถ๊ทน์ ์ผ๋ก๋ ๋์์ ์ฌํ์ , ๊ฒฝ์ ์ , ์ ๋์ ์ฌ๊ฑด๊ณผ ๋์์ ์งํ ๋ฑ์ ์ง๋ฆฌ์ ์ฌ๊ฑด, ํ ์ง ๋ฐ ์์ค์ ์์ฑ,
์
์ง์ ์ฌ๊ฑด ๋ฑ์ ๋์๊ตฌ์ฑ์์๋ค์ ๊ณต๊ฐ์ ์กฐํฉ์ ์๋ฏธํ๋ค. ์ด๋ฌํ ์ ์๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ด์ง์ฑ ๋ถ์์ ์์ด ๋์์ ์งํยท์ง๋ฆฌ์ ์ฌ๊ฑด์ด๋ผ๋ ๊ฐ๋
์
๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ถ๋ฅ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ์ ์ํ๊ณ ์ ํ๋ค.
2.2 ๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ฑ ์ ์ ๋ฐ ํ์์ฑ
๋์๊ณต๊ฐ์์์ ์ด์ง์ฑ์ ์ ์ฒด์ฑ์ ๊ฐ๋
์ค์์ โ๊ทธ ๊ณต๊ฐ์ ๋ค๋ฅธ ๊ณต๊ฐ๊ณผ ๋ค๋ฅด๋ฉฐ, ๊ณ ์ ํ ์์๋ฅผ ๊ฐ์ง๋คโ๋ผ๋ ๊ฐ๋ณ์ฑ์ ๊ฐ๊น์ด ์๋ฏธ๋ผ๊ณ ํ ์ ์๋ค. ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก
์ด์ง์ ๊ณต๊ฐ์ ์๋ก ์๋ฆฝ ๋ถ๊ฐ๋ฅํ, ์๋ฆฝ ๋ถ๊ฐ๋ฅํ ์๋ฐ์ ์๋ ์ฌ๋ฌ ๊ณต๊ฐ์ ์ค์ ์ ํ ์ฅ์์ ๊ฒน์ณ๋๋ ๋ฐ ๊ทธ ์๋ฆฌ๊ฐ ์๋ค(Michel, 2015).
๋์๋ ๋จ์ผํ ํํ์ ์๋ฏธ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ง ๊ฒ์ด ์๋๋ผ ๋์๋ฅผ ์ ์ ํ๊ณ ์๋ ์๋ก ๋ค๋ฅธ ๊ณต๊ฐ๋ค์ด ๊ฒน์ณ์ง๋ฉด์ ๋ค์ํ๊ณ ๋ณตํฉ์ ์ธ ๊ณต๊ฐ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์
๋์ ๋ด ๋ค์ํ ๊ณต๊ฐ๋ค์ ์งํยท์ง๋ฆฌ์ ์ฌ๊ฑด์ ํ ๋๋ก ๊ฐ๋ณ์ฑ์ ์ง๋๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ๊ณต๊ฐ๊ณผ ๊ณต๊ฐ ์ฌ์ด์ ๋ณด์ด์ง ์๋ ๊ฒฝ๊ณ๋ฅผ ์ง๊ณ ์๋ค๋ ์ ์์ ๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ฑ์
์ค๋ช
ํ ์ ์๋ค.
2.3 ๊ด๋ จ ์ ํ์ฐ๊ตฌ
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ๊ด๋ จํ ์ ํ์ฐ๊ตฌ๋ ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ์ ๊ดํ ์ ์ฑ์ ๋ด์ฉ๊ณผ ๋ถ์๊ธฐ๋ฒ ๋ฑ์ ์ ๋์ ๋ถ๋ถ์ ์ฒจ๋ถํ ๋์๊ณต๊ฐ ๋ฐ ๊ฒฝ๊ด์ ์ด๋ฏธ์ง ํ๊ฐ, ๋ถ์์
๋ค๋ฃฌ ๋ด์ฉ์ผ๋ก ๊ตฌ๋ถํ ์ ์๋ค.
์ฐ์ ์ ์ฑ์ ์ฐ๊ตฌ๋ก๋ ์ผ๋น ๋ฆฐ์น ์ด๋ก ์ ํ ๋๋ก ์๋ฏผ๋ค์ ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ ๋ฐ ์ธ์ง์ง๋ ์์ฑ ๋ฑ์ ํตํด ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ธ์ง๋ฐฉ์์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ํํ, ๊ตฌ์ฑ์์ ๋์ถ์ ๊ดํ
์ฐ๊ตฌ๋ค์ด ์ฃผ๋ฅผ ์ด๋ฃจ์๋ค. Park (2008)๋ ์์ธ์๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ๋์ฌ ๋ด ํน์ ๋ฌธํ๊ณต๊ฐ ์์์ ์ธ์๋๋ ๊ฒฝ๊ด์ ์ด๋ฏธ์ง ๋ฐ ๋ง์กฑ๋ ์กฐ์ฌ๋ฅผ ํตํด ์ง์ญ์
ํน์์ ๋ฐ์ํ ๊ฒฝ๊ด์ด๋ฏธ์ง ๊ฐ์ด๋๋ผ์ธ์ ์ ์ํ์๋ค. Hong (2014)๋ ๋์์ด๋ฏธ์ง๊ฐ ํ์ฑ๋๋ ๊ณผ์ ์์ ๋ ์ง๋น๋ฆฌํฐ๊ฐ ๊ฐ์ง๋ ์ค์์ฑ์ ์ด์ ์ ๋๊ณ ๊ตฌ์ฒด์
์์ ๋ถ์๊ณผ ๋ถ์ฐ์ ๋์๊ณต๊ฐ์ผ๋ก์ ์ ์ฉ์ ํตํด ๋์์ด๋ฏธ์ง ์ ๊ณ ๋ฐฉ์์ผ๋ก ๋ ์ง๋น๋ฆฌํฐ์ ๊ตฌ์ฑ์์๋ฅผ ๋์
ํ๊ณ ์ ํ์๋ค. Kim (2016)๋ ๋์์ด๋ฏธ์ง์
์ ์ฒด์ฑ์ ๋ฐํ๊ธฐ ์ํด ์์ธ์ ์๋ฏผ๋ค์ ๋์์ผ๋ก ์ธ์ง์ง๋๋ฅผ ํ์ฉํ ๋์์ด๋ฏธ์ง์ ์ธ์งํน์ฑ์ ์กฐ์ฌํ๊ณ , ์ธ์ง์ง๋์ ๋ํ๋ ๋์์ด๋ฏธ์ง์ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค.
Lee (2016)์ ๊ฒฝ๊ด ์ด๋ฏธ์ง๊ฐ ๊ฐ๋ ์๋ฏธ๊ตฌ์กฐ์ ์์ฑ ์์ธ์ ํ์
ํ๊ธฐ ์ํด ๊ทธ๋ ๋ง์ค๊ธฐํธํ, ์กฐํ๊ธฐํธํ, ์ ์ผ๊ธฐํธํ์ ์ด์ฉํ์ฌ ์ฌ๋๋ค์ ๊ฐ์ ์ ํด์ํ์๋ค.
์ ๋์ ๋ฐฉ๋ฒ์ ๋ณด์ํ ์ฐ๊ตฌ๋ก๋ ๋์๊ณต๊ฐ ๋ฐ ๊ฒฝ๊ด์ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ๋ณด๋ค ๊ณผํ์ ํ์์ ๋ถ์ํ ์ ์๋ ๊ธฐ๋ฒ์ ์ ์ํ์๋ค. Byeon (2005)์ ๋์์
๊ตฌ์ฑ์์ ์ค ๋๋๋งํฌ๊ฐ ์ง๋ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ยท์ธ์ง์ ์์ฑ์ ๋ค์ฐจ์์ฒ๋๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์๋ฏผ๋ค์ ๊ด์ ์์ ๋ถ์ํ์ฌ ๋์ ๊ฒฝ๊ด ๋ฐ ์ด๋ฏธ์ง ํฅ์์ ์ํ ๋๋๋งํฌ์ ํ์ฑ๋ชจ๋ธ์
๋์ถํ์๋ค. Lee (2011)์ ์์ธ์๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ์ฌ๋ฐ๋ฅธ ๋์์ด๋ฏธ์ง ํ์ฑ์ ์ํ ๊ฒฝ๊ด ํ๊ฐ ๋ฐ ๋ถ์์ ํ์ฉ ๊ฐ๋ฅํ ๊ฒฝ๊ดํ๊ฐ๋ชจ๋ธ์ ์ ๋ฆฝํ๊ณ ๋์๊ฒฝ๊ด
์ ํ์ ์ฌ์ ๋ฆฝํ์๋ค. Park (2012)์ ์ธ์ง์ง๋๋ฅผ ํตํ ๋์์ด๋ฏธ์ง ํ๊ฐ ๋ฐฉ์์ ๋ณด์ํ๊ณ ์ ์์ธ์ ๋ํ ์ด๋ฏธ์ง ์์์ ๋ํ ํ์ฉ์ฌ ์๋ฏธ๋ถํ๋ฒ์
ํตํด ํต ๋ฐ๋ ์ง๋ ๋ฑ ์ง๋ฆฌ์ ์๊ฐํ ๊ธฐ๋ฒ์ ๊ณต๊ฐ์ ์ผ๋ก ํํํ์๋ค.
๊ตญ๋ด์ ์ฐ๊ตฌ ๊ฒฝํฅ์ ์ดํด๋ณด๋ฉด ๊ณ๋์ ๋ถ์์ ์๋๊ฐ ๋ง์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ๋์๋ ๋ค์ํ ๊ณต๊ฐ๋ค์ด ํจ๊ป ์ฎ์ด์ ธ ์ด๋ฃจ์ด์ง ์ฅ์์์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ ๋์ ์ ์ฒด
์ด๋ฏธ์ง ๋ถ์์ ์ง์ค๋์ด ์๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์งํ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋์ ๋ด ๋ค์ํ ์ด์ง์ ๊ณต๊ฐ์ด ๊ฐ์ง๋ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ์ค์ ์ผ๋ก ์ฌ๋ฆฌ๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค๋ ์ ์์ ๊ธฐ์กด ์ฐ๊ตฌ์์
์ฐจ๋ณ์ฑ์ ๊ฐ์ง๋ค.
3. ๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ถ๋ฅ ๋ฐ ํน์ฑ ๊ณ ์ฐฐ
3.1 ๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ถ๋ฅ
3.1.1 ๋์์ง ์ ์
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋์์ ์งํยท์ง๋ฆฌ์ ์ฌ๊ฑด์ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ ํํํ์ฌ ๊ฐ ๊ณต๊ฐ์ด๋ฏธ์ง์ ๋ํ ์ฌ๋ฆฌ์์ธ์ ์ธก์ ํ๊ธฐ ์ํด ๋ถ์ฐ์๋ฅผ ์ฐ๊ตฌ๋์์ง๋ก ์ ์ ํ์๋ค.
๋ถ์ฐ์์ ์งํ์ ๋จ์ผํ ๊ตฌ์กฐ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ง์ง ์๊ณ ๋ค์ํ ๊ณต๊ฐ๋ค์ด ์ฐ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๋ถํฌ๋์ด ์๋ ํน์์ ๊ฐ์ง๋ค. ์ด๋ ์๋ก ๋ค๋ฅธ ๊ณต๊ฐ๋ค์ด ๊ท ์ง์ ์ผ๋ก ์กฐํ๋กญ๊ฒ
๋ฐฐ์น๋์ด ์๊ธฐ ๋ณด๋ค๋ ์๋์ ํ๋ฆ์ด๋ ์ถ์ ํํ์ ์ํด ์ญ๋์ ์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์์์ ์๋ฏธํ๋ค. ์ผ์ ๊ฐ์ ๊ธฐ, ํ๊ตญ์ ์, ๊ฒฝ์ ๋์ฝ๊ธฐ๋ฅผ ๊ฑฐ์ณ ๊ธ์ํ ์ธ๊ตฌ
์ ์
์ผ๋ก ์ธํด ๋์๊ท๋ชจ๊ฐ ๋น์ฝ์ ์ผ๋ก ์ปค์ก์ผ๋ฉฐ ๊ธฐ์กด ๋์์ ๋ณํ๋ฅผ ์ ๋ํ๊ธฐ๋ณด๋ค ์๋ก์ด ์ฃผ๊ฑฐ์ง๋ฅผ ๋ง๋ค๊ณ , ๊ทธ์ ๋ฐ๋ฅธ ํ์ยท์ถฉ์กฑ์ ์ํด ์ธํ๋ผ๋ฅผ ๊ตฌ์ถํ์๋ค.
์ด์ ๊ฐ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ์ผ๋ก ๋ถ์ฐ์๋ ์งํยท์ง๋ฆฌ์ ์ฌ๊ฑด์ ์ํ ๋ณตํฉ์ ์ธ ๊ณต๊ฐ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋ฉฐ, ์ด์ง์ ์ด๋ฏธ์ง ๋ถ์์ ์ํ ์ฐ๊ตฌ๋์์ง๋ก์ ์ ํฉํ๋ค๊ณ ํ๋จ๋์๋ค.
3.1.2 ๋ถ์ฐ์ ๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ถ๋ฅ
๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ฐ๋ผ๋ณด๋ ๊ด์ฐฐ์๋ค์ ์ฌ๋ฆฌ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ์ธก์ ํ๊ธฐ ์์ 2030๋
๋ถ์ฐ๋์๊ธฐ๋ณธ๊ณํ์ โ๋์๊ฒฝ๊ด์์โ์ ๋ถ๋ฅํ๋ฅผ ์ฐธ๊ณ ํ๊ณ , ๋ถ์ฐ์ ์งํยท์ง๋ฆฌ์ ์ฐจ์ด๋ฅผ
๊ธฐ์ค์ผ๋ก ๊ณต๊ฐ์ 6๊ฐ์ง๋ก ๋ถ๋ฅํ์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋ถ์ฐ์ ํ์ ์ง๋ ๋ฐ ๊ด๊ดยท๋ฌธํ์ง๋, ๋ช
์ ๋ฑ์ ์์งยท์กฐ์ฌํ๊ณ , ์ด๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ์ฌ์ง์ดฌ์์ ์ํ ํ์ฅ์กฐ์ฌ2)๋ฅผ ์ค์ํ์ฌ ์ด 14๊ฐ์ง์ ๋ํ ๊ณต๊ฐ์ ๋์ถํ์๋ค(Fig. 2, Table 1 ์ฐธ์กฐ).
Fig. 2.
Urban Space Distribution Map
Table 1. Representative Place of Urban Space
|
๋ถ์ฐ์ ๋์๊ณต๊ฐ์ ํฌ๊ฒ 6๊ฐ์ง-ํด์, ํ์ฒ, ์๊ฐ์ง, ์ฐ์ง, ๊ณต์, ์ฐ์
๊ณต๊ฐ์ผ๋ก ๋ถ๋ฅ๋์๋ค. ํด์์ ๊ฒฝ์ฐ ํด์์์ฅ, ์๋ณ๋๋จ(๊ธฐ์์ ๋ฒฝ), ํญ๋ง,
ํฌ๊ตฌ ๋ฑ์ 4๊ฐ์ง ์ ํ์ผ๋ก ๊ตฌ๋ถํ ์ ์์๊ณ , ํ์ฒ์ ํด์๊ณผ ์ ํด์๋ ํด์ํ์ฅํ๊ณผ ๋์ฌ์ง ๋ด ์์นํ ๋์ฌํ, ์ ์์ง ๋ฑ 3๊ฐ์ง ์ ํ์ผ๋ก ๋ถ๋ฅํ ์
์์๋ค. ์๊ฐ์ง์ ๊ฒฝ์ฐ ์์
ยท์
๋ฌด์ง์ญ, ๊ณ ์ธตํ์ฃผ๊ฑฐ์ง์ ์ ์ธตํ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ฑ 3๊ฐ์ง ์ ํ์ผ๋ก ๊ตฌ๋ถํ ์ ์์์ผ๋ฉฐ, ์ฐ์ง๋ ์ฐ์ , ๊ตฌ๋ฆ์ง ๋ฑ์ 2๊ฐ์ง ์ ํ์ผ๋ก
๋ถ๋ฅํ ์ ์์๋ค.
3.2 ๋์๊ณต๊ฐ์ ํน์ฑ ๋ถ์
๋ณธ ์ ์์๋ ๋์๊ณต๊ฐ๋ณ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ์ ๋ฐํ๋ด๊ธฐ ์ํด ๊ฒฝ๊ดํ์ฉ์ฌ๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ SD3)์ ์์ธ๋ถ์์ ์ค์ํ์๋ค. ์ด๋ฅผ ํตํด 14๊ฐ์ง ๊ฐ ๊ณต๊ฐ ์ด๋ฏธ์ง์ ๋ํด ๋๋ผ๋ ์ฌ๋ฆฌ์ ํน์ฑ์ ์ค๋ช
ํ ์ ์์๋ค. ๊ฐ ๊ณต๊ฐ์ ๋ํ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ ๊ฒฐ๊ณผ๋
์ด์ง์ฑ์ ๊ฒํ ํ๋ 4์ฅ์ ๋ค์ฐจ์์ฒ๋์ ์ ์ฌ๋ ๋ฐ ์ ํธ๋ ๋ถ์์ ์์ด ์ฐจ์์ ์ฑ๊ฒฉ์ ๊ท๋ช
ํ๋๋ฐ ์ด์ฉํ ๊ฒ์ด๋ค.
3.2.1 ๊ฒฝ๊ดํ์ฉ์ฌ๋ฅผ ํ์ฉํ ์ด๋ฏธ์ง ์ฒ๋
๋์๊ณต๊ฐ๋ณ ์ด๋ฏธ์ง ์ฒ๋ ์ธก์ ์ ์ํ ํ์ฉ์ฌ ์ ์ ์ 1) ๋์์ด๋ฏธ์ง ๋ฐ ๊ฒฝ๊ด ํ๊ฐ์ ๊ด๋ จํ ๋ค์์ ์ ํ์ฐ๊ตฌ์์ ์ฌ์ฉ๋ ํ์ฉ์ฌ 32์์ ์ ๋ณํ ํ, 2)
๋์๊ณตํ ๋ฐ ๊ฑด์ถํ ์ ๊ณต ์ยท๋ฐ์ฌ ๋๋ ๊ณผ์ ์์ ๋์์ผ๋ก ์๋น์กฐ์ฌ๋ฅผ ์ค์ํ์ฌ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ชฉ์ ์ ๋ถ์ ์ ํ๋ค๊ณ ํ๋จ๋๋ ํ์ฉ์ฌ์ ์๋ฏธ๊ฐ ์ค๋ณต๋๋ค๊ณ ์ฌ๊ฒจ์ง๋
ํ์ฉ์ฌ๋ฅผ ๋ฐฐ์ ํ์ฌ Table 2์ ๊ฐ์ด ์ด 18์์ ์ ์ ํ์๋ค. ์ต์ข
์ ์ ๋ ๊ฒฝ๊ดํ์ฉ์ฌ๋ฅผ ํ์ฉํ์ฌ ๊ฐ ๊ณต๊ฐ์ ์ด๋ฏธ์ง ์ฒ๋ ์ธก์ ์ ์ํด P๋ํ, T๋ํ์
๋์ยท๊ฑด์ถ๊ณํ ๊ด๋ จ ๋ํ์ ๋ฐ ๋ํ์์, ์ค๋ฌด์, ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฑ์ ์ ๋ฌธ๊ฐ ์ง๋จ4)์ ๋์์ผ๋ก 14๊ฐ์ง ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ 7์ ๋ฆฌ์ปคํธ๋ก ์ค๋ฌธํ์ฌ ์ด 61๋ถ๋ฅผ ํ์ํ์๋ค.
๊ฐ ๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ํ SD๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ(Fig. 3 ์ฐธ์กฐ) ๊ณ ๋์ ์ ์ฐจ์งํ ๊ฒฝ๊ดํ์ฉ์ฌ๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด โ ํด์์์ฅ-๋ฐ์, ๊ฐ๋ฐฉ์ ์ธ, ์์ํ, โก ์๋ณ๋๋จ-์์ฐ์ ์ธ,
์์ํ, ์กฐ์ฉํ, ๊ฐํ๋ฅธ, โข ํญ๋ง-๋จ์ํ, ์ธ๊ณต์ ์ธ, ๋์ ์ธ, ์๋๋ฌ์ด, ๋ถํธํ, โฃ ํฌ๊ตฌ-์กฐ์ฉํ, ๋จ์กฐ๋ก์ด, โค ํด์ํ์ฅํํ์ฒ-๋ณต์กํ, ๊ฐ๋ฐฉ์ ์ธ,
์์ํ, โฅ ๋์ฌํํ์ฒ-๋ฐ์, ์พ์ ํ, ๊ฐ๋ฐฉ์ ์ธ, โฆ ์ ์์ง-์ ์ ์ธ, ์กฐ์ฉํ, ๋จ์กฐ๋ก์ด, โง ๊ณต์-๋ฐ์, ๋์ ์ธ, ์์ฑ๊ฐ์๋, ์๊ธฐ์๋, โจ ๊ณ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง
๋ฐ โฉ ์ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง-๋จ์ํ, ์ธ๊ณต์ ์ธ, ๋ต๋ตํ, โช ์์
ยท์
๋ฌด์ง์ญ ๋ฐ โซ ์ฐ์
๋จ์ง-๋จ์ํ, ์ธ๊ณต์ ์ธ, ์๋๋ฌ์ด, ์ง์ ์ ์ธ, โฌ ์ฐ์ -์์ฐ์ ์ธ, ์พ์ ํ,
์์ํ, ์กฐ์ฉํ, โญ๊ตฌ๋ฆ์ง-์์ฐ์ ์ธ, ์กฐ์ฉํ ๋ฑ์ ์ด๋ฏธ์ง๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
Table 2. Final Selected Landscape Adjectives
|
Fig. 3.
Urban Space Landscape Adjective Image Scale
3.2.2 ๋์๊ณต๊ฐ๋ณ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ ๊ณ ์ฐฐ
๋์๊ณต๊ฐ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ์กฐ์ฌํ ํ์ฉ์ฌ๋ค์ ์์ธ๋ถ์์ ํตํ์ฌ ๊ฐ ์ ํ๋ณ ๊ณต๊ฐ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์ฃผ์์ธ์ ๋ฐํ๋ด๊ณ , ๊ทธ๋ฃน์ผ๋ก ๋ฌถ์ธ ํ์ฉ์ฌ๊ตฐ์ ๋ช
๋ช
ํจ์ผ๋ก์จ ํน์ฑ์
๋์ถํ์๋ค. ์์ธ์ถ์ถ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก๋ ์ฃผ์ฑ๋ถ ๋ถ์์ ์ฌ์ฉํ์์ผ๋ฉฐ, ๋ฒ ๋ฆฌ๋งฅ์ค(Varimax) ๋ฐฉ์์ผ๋ก ํ์ ํ์ฌ ์์ธ๊ตฌ์กฐ์ ์ ํฉ์ฑ์ ๋์ฌ ์ต์ข
ํ๋ ฌํ๋ฅผ ์์ฑํ์๋ค.
14๊ฐ์ง ๋ชจ๋ ๋์๊ณต๊ฐ์ด KMO ๋ฐ Bartlett5)์ ์ํ ์ ํฉ์ฑ์ด ๊ฒ์ ๋์๊ณ , Cronbachโs Alpha ๊ฐ์ 0.700 ์ด์ ์์ค์ ์ ๋ขฐ์ฑ์ ๋ํ๋๋ค. ๋ํ ์์ธ๋ถ์์ ์ฌ์ฉ๋ 18๊ฐ์ ํ์ฉ์ฌ๋ค
์ค ์์ธ์ ์ฌ๋ 0.6 ๋ฏธ๋ง์ด๊ฑฐ๋ ์ธ์ ๋ถํ๋์ด ๋๊ฒ ๋ํ๋๋๋ผ๋ ๊ณตํต์ผ๋ก ๋ฌถ์ด์ง ์์ ๊ฒ์ ์ ์ธ์์ผฐ๋ค.
Table 3. Image Characteristics of Urban Space
|
๋์๊ณต๊ฐ๋ณ ์์ธ๋ถ์์ ๊ฒฐ๊ณผ(Table 3 ์ฐธ์กฐ) ๋์ ์ค๋ช
๋ ฅ์ ๊ฐ์ง๋ ์์ธ์ ๋น๊ตํด ๋ณด๋ฉด ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ์ ์์ด ๋ค์ ์ฐจ์ด๊ฐ ์์์ ์ ์ ์๋ค. ํด์์์ฅ์
์พ์ ์ฑ/๊ฐ๋ฐฉ๊ฐ/์๋๊ฐ, ์๋ณ๋๋จ์ ์๋๊ฐ/์พ์ ์ฑ/๊ฐ๋ฐฉ๊ฐ/์ ์ฐ์ฑ, ํญ๋ง์ ํ์์ฑ/๋ํ์ฑ/์ธ๊ณต์ฑ/๋ค์์ฑ, ํฌ๊ตฌ๋ ์๋๊ฐ/์พ์ ์ฑ/์์๊ฐ, ํด์ํ์ฅํํ์ฒ์
๊ฐ๋ฐฉ๊ฐ/๊ฒฝ์ง์ฑ/์์ ๊ฐ, ๋์ฌํํ์ฒ์ ์พ์ ์ฑ/๊ฐ๋ฐฉ๊ฐ/์์ฐ์ฑ/ํ๋์ฑ, ์ ์์ง๋ ์์ฐ์ฑ/๊ฐ๋ฐฉ๊ฐ/์ ์ฐ์ฑ/๋จ์์ฑ, ๊ณต์์ ์๋๊ฐ/๊ฐ๋ฐฉ๊ฐ/๋ณต์ก์ฑ/ํ๋์ฑ/์์๊ฐ,
๊ณ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง๋ ๋ถ์พ๊ฐ/ํ์ผ์ฑ/ํ์์ฑ/์ธ๊ณต์ฑ, ์ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง๋ ๋ถ์พ๊ฐ/ํ์ผ์ฑ/์ธ๊ณต์ฑ/ํ๋์ฑ, ์์
ยท์
๋ฌด์ง์ญ์ ๋ถ์พ๊ฐ/ํ๋์ฑ/ํ์ผ์ฑ, ์ฐ์
๋จ์ง๋ ํ์์ฑ/๋ถ์พ๊ฐ/ํ๋์ฑ/๊ฒฝ์ง์ฑ/๋จ์์ฑ,
์ฐ์ ์ ๊ฐ๋ฐฉ๊ฐ/๋ค์์ฑ/์์๊ฐ, ๊ตฌ๋ฆ์ง๋ ์์ฐ์ฑ/๊ฐ๋ฐฉ๊ฐ/์์๊ฐ/์๋๊ฐ ๋ฑ์ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ์ด ๋์ถ๋์๋ค.
์พ์ ์ฑ ๋ฐ ๊ฐ๋ฐฉ์ฑ์ ๊ธ์ ์ ์ธ ์ด๋ฏธ์ง๋ก ์ธ์๋๋ ๊ณต๊ฐ์ ํด์์์ฅ, ์๋ณ๋๋จ, ํฌ๊ตฌ, ํ์ฒ, ์ ์์ง, ๊ณต์, ์ฐ์ , ๊ตฌ๋ฆ์ง ๋ฑ์ ์์ฐ์ ์ฑํฅ์ด ๊ฐํ ์๋ณ์ง์ญ๊ณผ
๋
น์ง์ง์ญ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, ๋ถ์พ๊ฐ ๋ฐ ํ์์ฑ์ ๋ถ์ ์ ์ธ ์ด๋ฏธ์ง๋ก ์ธ์๋๋ ๊ณต๊ฐ์ ํญ๋ง, ์ฃผ๊ฑฐ์ง, ์์
ยท์
๋ฌด์ง์ญ, ์ฐ์
๋จ์ง ๋ฑ์ ๋ํ์ ์ฑํฅ์ด ๊ฐํ ์๊ฐ์ง์
์ฐ์
ํ์ฑํ์ง์ญ์์ ์ ์ ์์๋ค.
4. ๋ค์ฐจ์์ฒ๋๋ฒ์ ์ด์ฉํ ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ ์ด๋ฏธ์ง ๋ถ์
4.1 ๋ถ์๊ฐ์
๋ณธ ์ฅ์์๋ ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ฑ ๊ฒํ ๋ฐ ์ด๋ฏธ์ง ํ๊ฐ๋ฅผ ์ํด 3์ฅ์์ ์ ์ ํ ๋ถ์ฐ์ ๋์๊ณต๊ฐ์ 14๊ฐ์ง ๋ํ ์ ํ๋ณ ์ ์ฌ๋ ๋ถ์(MDS-KYST) ๋ฐ
์ ํธ๋ ๋ถ์(MDS-MDPREF)์ ์ค์ํ์๋ค. ์ฌ๋ฆฌํ๊ฐ๋ฅผ ์ํ ์ค๋ฌธ์ 3์ฅ์ ํผํ์์ ์ผ์นํ๋ฉฐ, 14๊ฐ์ง ์ ํ์ ์ฌ์ง์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑํ์ฌ ํผํ์๋ค์๊ฒ ์๋๋น๊ต(91์)ํ์ฌ
๋ณด์ฌ์ฃผ๊ณ , ๊ฐ์ฅ ์ ์ฌํ ์์ 1๋ฑ, ๊ฐ์ฅ ์์ดํ ์์ 91๋ฑ์ผ๋ก ํ๋ ์์ด ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๊ตฌ์ถํ์๋ค. ์ดํ 61๋ช
์ ์ ์ฌ์ฑ ํ๋ ฌ์ ํฉ์ฐํ ํ ๊ฐ์ ์ ์ฌ๋
ํ๋ ฌ์ ์ด์ฉํ์ฌ ์ ์ฌ๋ ๋ถ์์ ์ค์ํ์๋ค. ์ ํธ๋ ๋ถ์์ ์์ด์๋ 14๊ฐ์ง ์ ํ์ ์ฌ์ง์ ๊ฐ๊ฐ ์ ์ํ์ฌ ์ ํธ๋์ ๋ํ ์ฌ๋ฆฌํ๊ฐ๋ฅผ 9์ ๋ฆฌ์ปคํธ ์ฒ๋๋ก
์ธก์ ํ์๋ค.
3์ฅ์์ ๋์ถํ ๋ถ์ฐ์ 14๊ฐ์ง ๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ํ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ์ ํ ๋๋ก ๋ณธ ์ฅ์์๋ ๊ฐ๊ฐ์ ๊ณต๊ฐ ํน์ฑ ๋น๊ต๋ฅผ ํตํด ๋ค์ฐจ์์ฒ๋์ X์ถ(์ฐจ์1)๊ณผ Y์ถ(์ฐจ์2)์
์ฑ๊ฒฉ์ ๊ท๋ช
ํ๊ณ , ๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ํด์ํ์๋ค.
4.2 ์ ์ฌ๋ ๋ถ์์ ํตํ ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ฑ ๊ฒํ
KYST ๋ถ์์ ๋ชฉ์ ์ ๊ฐ๊ฐ์ ๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ค์ฐจ์๊ณต๊ฐ์ ์ ์ผ๋ก ํ์ํ๊ณ ๋์ ๊ฐ ์ ์ฌ์ฑ์ ๋์๊ด๊ณ๋ฅผ ์ ๊ณผ ์ ์ฌ์ด์ ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ์ํด ํํํจ์ ์๋ค. ์ฆ,
์ ์ฌํ ๊ณต๊ฐ์ ๊ฑฐ๋ฆฌ๊ฐ ์งง๊ฒ ๋ถํฌ๋๊ณ , ์์ดํ ๊ณต๊ฐ์ ๋์๊ฐ์ ๊ฑฐ๋ฆฌ๊ฐ ํฌ๊ฒ ๋ฒ์ด์ ธ ๋ถํฌ๋๋ค. ์ด๋ฅผ ํตํด ์๋ก ์ด์ง์ ์ธ ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ ํ์ ํ์
ํ ์ ์์ผ๋ฉฐ,
๊ฐ ๊ณต๊ฐ์ด ๊ฐ์ง ํน์ฑ์ ๋ํ ํด์์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ค.
์ฐ์ ๋ชจํ ์์ธก์ ๋ํ ๋ฐ๋ณต ์ถ์ ํ์คํ ๋ฆฌ๋ฅผ ๋ณด๋ฉด ์ ์ฒด์ ์ผ๋ก 14๋ฒ์ ๋ฐ๋ณต ์ถ์ ์ ํตํด ๋ชจํ์ด ์์ธก๋์๊ณ , Stress ๊ฐ์ 0.1๋ก์ ๋ณดํต ์์ค์ด๋ผ
๋ณผ ์ ์๋ค. ๋์ถ๋ 2์ฐจ์์ ์ต์ข
๋ถํฌ ๊ฐ(Table 4 ์ฐธ์กฐ)์ ๊ทผ๊ฑฐํ์ฌ Figs. 4, 5 ์ขํ์์์ ๋ถํฌ๋๋ฅผ ํด์ํ์๋ค.
X์ถ์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ํ๋ ์ฐจ์1์ ๊ฒฝ์ฐ โจ ๊ณ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง, โฉ ์์
ยท์
๋ฌด์ง์ญ, โช ์ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง์ โก ์๋ณ๋๋จ, โค ํด์ํ์ฅํํ์ฒ, โฅ ๋์ฌํํ์ฒ, โฆ ์ ์์ง์
๋ ๊ทธ๋ฃน์ผ๋ก ๋๋์ด ์ธ์ง๋์๋ค. ๊ณ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง, ์์
ยท์
๋ฌด์ง์ญ, ์ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง๋ก ๋ฌถ์ธ ๊ทธ๋ฃน์ ๋์๊ณต๊ฐ ์ค ์๊ฐ์ง ์์ญ์ผ๋ก ๋ถ์พ๊ฐ, ํ์ผ์ฑ, ์ธ๊ณต์ฑ, ํ๋์ฑ
๋ฑ์ ์ด๋ฏธ์ง๊ฐ ๋๊ฒ ๋ํ๋๋ ๊ณต๊ฐ์ด๋ค. ๋ฐ๋ฉด ์๋ณ๋๋จ, ํด์ํ์ฅํํ์ฒ, ๋์ฌํํ์ฒ, ์ ์์ง๋ก ๋ฌถ์ธ ๊ทธ๋ฃน์ ํด์๊ณผ ํ์ฒ ๋ฑ์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋ ์๋ณ์ง์ญ์ผ๋ก ์์ฐ์ฑ,
๊ฐ๋ฐฉ๊ฐ, ์พ์ ์ฑ, ์๋๊ฐ ๋ฑ์ ์ด๋ฏธ์ง๊ฐ ๊ฐํ ๊ณต๊ฐ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ฐจ์1์ โ์ธ๊ณต์ฑ-์์ฐ์ฑโ์ผ๋ก ํด์ํ ์ ์๋ค.
Table 4. Similarity Distribution Value
|
Fig. 4.
MDS-KYST Similarity-Dimensional 1
Fig. 5.
MDS-KYST Similarity-Dimensional 2
Y์ถ์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ํ๋ ์ฐจ์2์ ๊ฒฝ์ฐ โ ํด์์์ฅ, โข ํญ๋ง, โฃ ํฌ๊ตฌ โซ ์ฐ์
๋จ์ง์ โง ๊ณต์, โฌ ์ฐ์ , โญ ๊ตฌ๋ฆ์ง์ ๋ ๊ทธ๋ฃน์ผ๋ก ๋๋ ์ ์๋ค.
์ฒซ ๋ฒ์งธ ๊ทธ๋ฃน์ 2๊ฐ์ ์ ํ์ผ๋ก ๋ถ๋ฅํ ์ ์๋๋ฐ, ํด์์์ฅ๊ณผ ํฌ๊ตฌ๋ ์๋๊ฐ, ์พ์ ์ฑ, ํญ๋ง๊ณผ ์ฐ์
๋จ์ง๋ ํ์์ฑ, ํ๋์ฑ ๋ฑ์ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ฉฐ ๊ณตํต์ ์ธ
ํน์ฑ์ผ๋ก๋ ํ๋์ด ์ผ์ด๋๋ ๋์ ์ธ ์ด๋ฏธ์ง๊ฐ ๋์ ๊ณต๊ฐ์ด๋ผ ํ ์ ์๋ค. ํํธ ๊ณต์, ์ฐ์ , ๊ตฌ๋ฆ์ง๋ก ๋ฌถ์ธ ๊ทธ๋ฃน์ ๋
น์ง ๋ฐ ์คํ์คํ์ด์ค๋ก ๊ฐ๋ฐฉ๊ฐ, ์์๊ฐ
๋ฑ์ ์ ์ ์ธ ์ด๋ฏธ์ง๊ฐ ๊ฐํ ๊ณต๊ฐ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ฐจ์2๋ โ๋์ ๊ณต๊ฐ-์ ์ ๊ณต๊ฐโ์ผ๋ก ํด์์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ค.
์ฐจ์ํด์์ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ฑ์ ๊ฒํ ํ ๊ฒฐ๊ณผ(Fig. 6 ์ฐธ์กฐ) ํฌ๊ฒ ์๊ฐ์ง, ์๋ณ์ง์ญ, ๋
น์ง์ง์ญ์ผ๋ก ๊ทธ๋ฃนํ ๋์๋ค. ๊ณ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง, ์ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง,
์์
ยท์
๋ฌด์ง์ญ์ผ๋ก ๋ฌถ์ธ ์๊ฐ์ง๋ ๋น๊ต์ ๊ณ ๋ฐ๋์ ๋ถํฌ๋ฅผ ๋ณด์ด๊ณ ์๊ณ ๋น์ทํ ํ์์ ๊ณต๊ฐ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ ์ธ๊ณต์ฑ์ด ๋์ ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ํญ๋ง๊ณผ ์ฐ์
๋จ์ง๋
์ฐ์
ํ์ฑํ์ง์ญ์ผ๋ก ๊ฑด์ถ๋ฌผ ๋ฐ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ ๋ฑ์ด ํน์ ์๊ฒ ํผ์ณ์ ธ ์์ผ๋ฉฐ ์ธ๊ณต์ฑ์ ๋ฐํ์ผ๋ก ์๋๋ฌ์ด ๋ถ์๊ธฐ์ ๋์ ์ธ ์ด๋ฏธ์ง๊ฐ ๊ฐํ ๊ณต๊ฐ์ด๋ค. ๋ฐ๋ฉด ์๋ณ๋๋จ,
ํด์ํ์ฅํํ์ฒ, ๋์ฌํํ์ฒ, ์ ์์ง๋ ์๋ณ์ง์ญ ์ค ์ธ๊ณต์ ์ผ๋ก ์ค์นํ๊ฑฐ๋ ๋ง๋ค์ด์ง ๊ณต๊ฐ์ด ์๋ ์์ฐ์ฑ์ด ๋งค์ฐ ๋์ผ๋ฉฐ, ์ ์ ์ด๋ฉด์๋ ๋์ ์ธ ๊ณต๊ฐ์ด ํจ๊ป
๊ณต์กดํ๋ ์ ํ์ด๋ค. ํฌ๊ตฌ์ ํด์์์ฅ์ ์์ฐ์ฑ์ ๋ฐํ์ผ๋ก ์ถ์ ๋ฐ ์ด๋ฒคํธ๋ก ์ธํ ์๋๊ฐ์ด ๋๊ปด์ง๋ ๋์ ์ฑํฅ์ด ๊ฐํ๋ฉฐ, ์ด์ ๋ฐํด ๊ณต์, ์ฐ์ , ๊ตฌ๋ฆ์ง๋ก
๋ฌถ์ธ ๋
น์ง์ง์ญ์ ๋งค์ฐ ์ ์ ์ด๋ฉด์ ์์ฐ์ฑ๊ณผ ์ธ๊ณต์ฑ์ด ํผํฉ๋์ด ์๋ ์ ํ์ผ๋ก ์ธ์๋์๋ค.
Fig. 6.
Urban Space Disparate Image Results
4.3 ์ ํธ๋ ๋ถ์์ ์ํ ๋์๊ณต๊ฐ ์ด๋ฏธ์ง ํ๊ฐ
์์ ์ํํ ์ ์ฌ๋ ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ฐธ๊ณ ํ์ฌ ์ด์ง์ ๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ํ ์ ํธ๋๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค. ์ด๋ ๊ณต๊ฐ ๊ฐ์ ๊ด๊ณ์ ์์ด ์ฐจ๋ณ์ฑ์ ๊ท๋ช
ํ๊ณ , ์ ํธ๋ฒกํฐ๋ฅผ ํตํด
๊ฐ ๊ณต๊ฐ๊ณผ์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ํด์ํ ์ ์๋ค. ์ ํธ๋ ๋ถ์์ ๋ฐฉ๋ฒ ์ค MDPREF๋ ํ๊ฐ๋์๋ค๊ณผ ์๋ต์์ ์ ํธ๋ ๋ฒกํฐ๋ฅผ ํ๋์ ๊ณต๊ฐ์์ ๋ํ๋ด ์ฃผ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก
๋ณต์์ ์๋ต์๋ค์ ์ ํธ๋๋ฅผ ํ๋์ ํํ๋ก ๊ฒฐํฉํ์ฌ ํํํด ์ค๋ค(Kim, 2003).
MTV (Maximun Total Variance6)) ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ํ ๋ชจํ ์์ธก์ ๋ํ ๋ฐ๋ณต ์ถ์ ํ์คํ ๋ฆฌ๋ฅผ ๋ณด๋ฉด 40๋ฒ์ ๋ฐ๋ณต์ํ์ ํตํด ์ต์ ํด๋ฅผ ์ฐพ์์ผ๋ฉฐ, ์ ์ฒด ์ค๋ช
๋ ฅ์ 84.55%์ด๋ค. ์์ธ๋ถ์๊ณผ
์คํฌ๋ฆฌ ๋ํ๋ฅผ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ 2๊ฐ ์์ธ์ด ์ ์ ํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด์ฌ ์ง๊ณ , ๋ฒ ๋ฆฌ๋งฅ์ค ํ์ ๊ฒฐ๊ณผ 1์์ธ์ ๊ฒฝ์ฐ Eigenvalue ๊ฐ์ด 30.433240, 2์์ธ์
28.336605๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋์ถ๋ 2์ฐจ์์ ์ต์ข
๋ถํฌ ๊ฐ์ ๊ทผ๊ฑฐํ์ฌ Figs. 7, 8 ์ขํ์์์ ๋ถํฌ๋์ ์ํ์ฌ ๊ฐ ์ฐจ์์ด ๊ฐ์ง๋ ์๋ฏธ๋ฅผ ํด์ํ์๋ค.
Fig. 7.
MDS-MDPREF Preference - Dimension 1
Fig. 8.
MDS-MDPREF Preference โ Dimension 2
์ฐจ์1์ ๊ฒฝ์ฐ ๋ถํฌ ๊ฐ์ด ํฐ ๊ณณ์ ๋ถํฌ๋๋ ๊ณต๊ฐ์ โข ํญ๋ง, โซ ์ฐ์
๋จ์ง๋ฅผ ํ๋์ ๊ทธ๋ฃน์ผ๋ก ๋ฌถ์ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ํ์์ฑ๊ณผ ์ธ๊ณต์ฑ์ ์ด๋ฏธ์ง๊ฐ ๊ฐํ ๊ณต๊ฐ์ด๋ค.
๋ฐ๋ฉด โฅ ๋์ฌํํ์ฒ, โฆ ์ ์์ง, โง ๊ณต์์ด ํ๋์ ๊ทธ๋ฃน์ผ๋ก ๋ฌถ์ด๋ฉฐ, ๊ฐ๋ฐฉ๊ฐ๊ณผ ์์ฐ์ฑ์ ์ด๋ฏธ์ง๊ฐ ๊ฐํ ๊ณต๊ฐ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ฐจ์1์ โ์ธ๊ณต์ฑ ๋ฐ ํ์์ฑ-์์ฐ์ฑ
๋ฐ ๊ฐ๋ฐฉ๊ฐโ์ผ๋ก ํด์ํ ์ ์๋ค.
์ฐจ์2์ ๊ฒฝ์ฐ โฆ ์ ์์ง, โง ๊ณต์์ ํ๋์ ๊ทธ๋ฃน์ผ๋ก ๋ณผ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ์๋งํ ์งํ์ผ๋ก ํ๋ฉด์ ์ธ ๊ณต๊ฐ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ค. ํํธ โฌ ์ฐ์ , โญ ๊ตฌ๋ฆ์ง๊ฐ ํ๋์
๊ทธ๋ฃน์ผ๋ก ๋ํ๋๋ฉฐ, ๊ฐํ๋ฅธ ์งํ์ ์
์ฒด์ ์ธ ๊ณต๊ฐ๊ตฌ์กฐ๋ก ๋ณผ ์ ์๋ค. ์ฆ, ์ฐจ์2๋ โํ๋ฉด์ ๊ตฌ์กฐ-์
์ฒด์ ๊ตฌ์กฐโ๋ผ๊ณ ํด์ ๊ฐ๋ฅํ๋ค.
์ฐจ์ํด์์ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋์๊ณต๊ฐ ์ด๋ฏธ์ง์ ๋ํ ํผํ์ ๊ฐ์ธ์ ์ ํธ๋์ ํผํ์ ์ ์ฒด์ ๋์๊ณต๊ฐ ์ ํธ๋๋ฅผ ํ๋์ ์ธ์ง๋์ ๋ํ๋ด๋ฉฐ Fig. 9์ ๊ฐ๋ค. ํฌ๊ฒ
3๊ฐ์ ๊ตฐ์ง์ผ๋ก ๊ฐ์ธ ์ ํธ๋๊ฐ ๋ถํฌ๋์ด ์๋๋ฐ 1์ฌ๋ถ๋ฉด์ ๊ตฐ์ง1์ ๊ทผ์ ํ ๊ฑฐ๋ฆฌ๋ฅผ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ๋์ฌํํ์ฒ, ์ ์์ง, ๊ณต์์ ๊ฐ์ฅ ์ ํธํ๋ ์ง๋จ์ด๋ฉฐ, ๊ตฐ์ง2๋
ํด์ํ์ฅํํ์ฒ์ ์ ํธํ๋ ์ง๋จ์ด๋ค. 4์ฌ๋ถ๋ฉด์ ๊ตฐ์ง3์ ํด์์์ฅ, ์๋ณ๋๋จ์ ์ ํธํ๋ ์ง๋จ์ด๋ฉฐ, ๋ฐ๋ฉด 2์ฌ๋ถ๋ฉด ๋ฐ 3์ฌ๋ถ๋ฉด์ ํญ๋ง, ๊ณ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง, ์ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง,
์์
ยท์
๋ฌด์ง์ญ, ์ฐ์
๋จ์ง๋ฅผ ์ ํธํ๋ ๊ฐ์ธ์ ์ ํธ ๊ตฐ์ง์ ๋ํ๋์ง ์์๋ค. ํนํ ํญ๋ง๊ณผ ์ฐ์
๋จ์ง์ ๊ณต๊ฐ์ ์ ํธ ๋ฒกํฐ๋ค๊ณผ ๊ฐ์ฅ ๋จผ ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ์์นํด ์์ผ๋ฏ๋ก
์ด ๊ณต๊ฐ๋ค์ด ๊ฐ์ฅ ๋ฎ์ ์ ํธ๋๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค๊ณ ํ ์ ์๋ค.
Fig. 9.
Personal Preference Cluster
์ข
ํฉํ๋ฉด, ์ฌ๋๋ค์ ๋์๊ณต๊ฐ ๋ด ์๋ณ์ง์ญ ๋ฐ ๋
น์ง์ง์ญ๊ณผ ๊ฐ์ ์์ฐ์ฑ์ ๋๋ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ์คํ์คํ์ด์ค์ ๊ฐ์ ๊ฐ๋ฐฉ๊ฐ์ด ํ๋ณด๋ ๊ณต๊ฐ์ ์ ํธํ๋ค๋ ๊ฒ์
์ ์ ์์๋ค. ๋ํ ๊ฐ์ ์์ฐ์ฑ์ด ๊ฐํ ๊ณต๊ฐ์ด๋๋ผ๋ ๊ฒฝ์ฌ๊ฐ ์๋งํ๊ณ ๋น๊ต์ ์ ์ ์ธ ๊ณต๊ฐ์์ ๊ธ์ ์ ์ธ ์ด๋ฏธ์ง๊ฐ ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค.
5. ๊ฒฐ ๋ก
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋์ ๋ด ๊ณต๊ฐ๋ค์ ์งํยท์ง๋ฆฌ์ ์ฌ๊ฑด์ ์์ด ๊ฐ๋ณ์ฑ์ ๋ฐํ์ผ๋ก ํ๋ ์ด์ง์ ๊ณต๊ฐ์์ ์ ์ ํ์ฌ, ๊ฐ ๋์๊ณต๊ฐ์ด ๊ฐ์ง๋ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ์ ๋ฐํ๋ด๊ณ ,
๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ ์ด๋ฏธ์ง์ ๋ํ ์ฌ๋ฆฌ์์ธ์ ํ์
ํ์๋ค. ์ด๋ฅผ ์ํด ๋ค์ํ ๊ณต๊ฐ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ฉฐ, ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง ์ ์ฒด์ฑ์ด ํจ๊ป ํ์ฑ๋์ด ์๋ ๋ถ์ฐ์๋ฅผ ๋์์ผ๋ก
์ด 14๊ฐ์ง ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก ๋ถ๋ฅํ๊ณ , ์ฌ๋ฆฌ์ ์์ธ์ ๋ฐํ์ผ๋ก ์์ธ๋ถ์๊ณผ ๋ค์ฐจ์์ฒ๋๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค.
๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ SD ๋ฐ ์์ธ๋ถ์์ ์ํ ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ์ ๊ณต๊ฐ๋ณ๋ก ์ฐจ์ด๊ฐ ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, ๋ค์ฐจ์์ฒ๋๋ฅผ ํตํ ์ด์ง์ฑ ๊ฒํ ๋ฐ ์ด๋ฏธ์ง ํ๊ฐ์ ์์ด์์ ์ฐจ์
ํด์์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. ์ด์ง์ฑ ๊ฒํ ๋ฅผ ์ํ ์ ์ฌ๋ ๋ถ์์ ์์ด ์ฐจ์1์ โ์ธ๊ณต์ฑ-์์ฐ์ฑโ, ์ฐจ์2๋ โ๋์ ๊ณต๊ฐ-์ ์ ๊ณต๊ฐโ์ผ๋ก ํด์ํ ์ ์์๋ค.
์ด๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ฑ์ ๊ฒํ ํ ๊ฒฐ๊ณผ ํฌ๊ฒ ์๊ฐ์ง, ์๋ณ์ง์ญ, ๋
น์ง์ง์ญ์ผ๋ก ๊ทธ๋ฃนํ ๋์๋ค. ๊ณ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง, ์ ์ธต์ฃผ๊ฑฐ์ง, ์์
ยท์
๋ฌด์ง์ญ์ผ๋ก ๋ฌถ์ธ
์๊ฐ์ง๋ ๋น๊ต์ ๊ณ ๋ฐ๋์ ๋ถํฌ๋ฅผ ๋ณด์ด๊ณ ์๊ณ ๋น์ทํ ํ์์ ๊ณต๊ฐ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ ์ธ๊ณต์ฑ์ด ๋์ ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ํญ๋ง๊ณผ ์ฐ์
๋จ์ง๋ ์ฐ์
ํ์ฑํ์ง์ญ์ผ๋ก
๊ฑด์ถ๋ฌผ ๋ฐ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ ๋ฑ์ด ํน์ ์๊ฒ ํผ์ณ์ ธ ์์ผ๋ฉฐ ์ธ๊ณต์ฑ์ ๋ฐํ์ผ๋ก ์๋๋ฌ์ด ๋ถ์๊ธฐ์ ๋์ ์ธ ์ด๋ฏธ์ง๊ฐ ๊ฐํ ๊ณต๊ฐ์ด๋ค. ๋ฐ๋ฉด ์๋ณ๋๋จ, ํด์ํ์ฅํํ์ฒ,
๋์ฌํํ์ฒ, ์ ์์ง๋ ์๋ณ์ง์ญ ์ค ์ธ๊ณต์ ์ผ๋ก ์ค์นํ๊ฑฐ๋ ๋ง๋ค์ด์ง ๊ณต๊ฐ์ด ์๋ ์์ฐ์ฑ์ด ๋งค์ฐ ๋์ผ๋ฉฐ, ์ ์ ์ด๋ฉด์๋ ๋์ ์ธ ๊ณต๊ฐ์ด ํจ๊ป ๊ณต์กดํ๋ ์ ํ์ด๋ค.
ํฌ๊ตฌ์ ํด์์์ฅ์ ์์ฐ์ฑ์ ๋ฐํ์ผ๋ก ์ถ์ ๋ฐ ์ด๋ฒคํธ๋ก ์ธํ ์๋๊ฐ์ด ๋๊ปด์ง๋ ๋์ ์ฑํฅ์ด ๊ฐํ๋ฉฐ, ์ด์ ๋ฐํด ๊ณต์, ์ฐ์ , ๊ตฌ๋ฆ์ง๋ก ๋ฌถ์ธ ๋
น์ง์ง์ญ์
๋งค์ฐ ์ ์ ์ด๋ฉด์ ์์ฐ์ฑ๊ณผ ์ธ๊ณต์ฑ์ด ํผํฉ๋์ด ์๋ ์ ํ์ผ๋ก ์ธ์๋์๋ค.
์ ํธ๋ ๋ถ์์ ์์ด ์ฐจ์1์ โ์ธ๊ณต์ฑ ๋ฐ ํ์์ฑ-์์ฐ์ฑ ๋ฐ ๊ฐ๋ฐฉ๊ฐโ, ์ฐจ์2๋ โํ๋ฉด์ ๊ตฌ์กฐ-์
์ฒด์ ๊ตฌ์กฐโ๋ผ๊ณ ํด์ ๊ฐ๋ฅํ์๋ค. ๊ฐ์ธ์ ์ ํธ ๊ตฐ์ง์
์ดํด๋ณด๋ฉด ์ฌ๋๋ค์ ๋์๊ณต๊ฐ ๋ด ์๋ณ์ง์ญ ๋ฐ ๋
น์ง์ง์ญ๊ณผ ๊ฐ์ ์์ฐ์ฑ์ ๋๋ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ์คํ์คํ์ด์ค์ ๊ฐ์ ๊ฐ๋ฐฉ๊ฐ์ด ํ๋ณด๋ ๊ณต๊ฐ์ ์ ํธํ๋ค๋ ๊ฒ์ ์
์ ์์๋ค. ๋ํ ๊ฐ์ ์์ฐ์ฑ์ด ๊ฐํ ๊ณต๊ฐ์ด๋๋ผ๋ ๊ฒฝ์ฌ๊ฐ ์๋งํ๊ณ ๋น๊ต์ ์ ์ ์ธ ๊ณต๊ฐ์์ ๊ธ์ ์ ์ธ ๋ฐ์์ ๋ณด์๋ค.
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋์ ์ ์ฒด์ ๋ํ ์ธ์, ์ด๋ฏธ์ง๊ฐ ์๋ ๋์๋ฅผ ์ด๋ฃจ๊ณ ์๋ ์๋ก ๋ค๋ฅธ ๊ณต๊ฐ๊ฐ์ ๊ด๊ณ์ ์ฃผ๋ชฉํ์ฌ ์ด๋ฏธ์ง ๋ถ์์ ์๋ํ๋ค๋ ์ ์์ ์์๊ฐ ์์ผ๋ฉฐ,
ํฅํ ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ด์ง์ฑ์ ๋ํ ๋ณด๋ค ๋ฉด๋ฐํ ๋ถ์์ ์ํด ์ด๋ฏธ์ง ํน์ฑ์ ํ ๋๋ก ์ฐจ๋ณํ๋ ๊ฐ ๊ณต๊ฐ์ ์ํฅ์ ์ฃผ๋ ์ค์ฒด์ ์์ธ์ ๊ดํ ์ฌ๋ ์๋ ๊ณ ์ฐฐ์ด
ํ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ฌ๋ฃ๋๋ค.
1) ๋ถ์์ ์ฌ์ฉํ ๊ฑฐ๋ฆฌ๋ชจ๋ธ์ ์ ํด๋ฆฌ๋ ๊ฑฐ๋ฆฌ๋ชจ๋ธ๋ก, ์ด๊ฒ์ ๋ฐ์ฝ์คํค์ ํ์๊ฑฐ๋ฆฌ(Minkowski power metric) ๋ชจ๋ธ์์ p=2๋ก ํ ๋ชจ๋ธ์
2) ํ์ฅ์กฐ์ฌ ์ค์ ์ผ์:1์ฐจ:2017.01.30.~02.01, 2์ฐจ:2017.02.04.~02.06, 3์ฐจ:2017.02.10.~02.11
3) SD:์ด์๊ตฌ๋ณ์ฒ๋ฒ(Semantic Differential)์ Osgood et al. (1957)์ด ์ ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ผ์ ํ ๋์์ ๋ํ ์ฌ๋๋ค์ด
์ง๋ ์ธ์๊ณผ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ํ๊ฐํ์ฌ ๋์์ด ๊ฐ๋ ๋ณธ์ง์ ์ธ ์๋ฏธ๋ฅผ ์ ๋์ ์ผ๋ก ํ์
ํ๊ธฐ ์ํด ์ฌ์ฉ๋์์
4) ์ ๋ฌธ๊ฐ๋ค์ ๊ฒฝ์ฐ ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ ํ์ ์ธ์งํ๋๋ฐ ์ผ๋ฐ ์๋ฏผ๋ค๋ณด๋ค ๊ฐ๊ด์ ์ธ ํ๊ฐ๊ฐ ๊ฐ๋ฅํ๋ฉฐ, ์ฅ์๊ฐ ์ง์ค๋ ฅ์ ์ํ๋ ์ค๋ฌธ์ด๊ธฐ์ ๋ณด๋ค ํจ์จ์ ์ธ ๋ถ์์
์ํด ์ ๋ฌธ๊ฐ ์ง๋จ์ ๋์์ผ๋ก ์ค๋ฌธ์ ์ค์ํจ
5) KMO ๊ฐ์ 1์ ๊ฐ๊น์ธ์๋ก, Bartlett์ ์ ์ํ๋ฅ ์ 0.05 ๋ฏธ๋ง์ด๋ฉด ๋ชจํ์ด ์ ํฉํ๋ค๋ ๊ฒ์ ์๋ฏธํจ
6) ์ ์ฒด ๋ถ์ฐ์ ์ต๋๋ก ํ๋ ์ต์ฐ๋ฒ ์ถ์ ๋ฐฉ๋ฒ